‘Een stoplicht springt op rood, een ander weer op groen. In Almelo is altijd wat te doen.’ Met die beroemde zin uit zijn voorstelling ‘EHBO is mijn lust en mijn leven’, zette cabaretier Herman Finkers in 1985 zijn geboortestad op de kaart. Dat Almelo sindsdien het imago heeft van een saaie stad, is niet terecht. De levendige binnenstad telt veel cafés en restaurants en er vinden jaarlijks 160 evenementen plaats. Almelo afficheert zich bovendien met recht als ‘de waterstad van Twente’ en als ‘de groenste stad van Overijssel’. Dat laatste is een groot voordeel bij het klimaatadaptiever maken van de bebouwde omgeving, verzekert CDA-wethouder Eugène van Mierlo, die sinds 2018 naast het Programma Zorg en WMO ook het Programma Duurzaamheid in zijn portefeuille heeft. “Die combinatie komt niet veel voor”, weet hij. “Toch zijn er zeker raakvlakken. In de gemeentelijke warmtevisie staat bijvoorbeeld dat de energietransitie haalbaar en betaalbaar moet zijn en dat iedereen mee moet kunnen doen. Heel concreet komt die vraag soms voorbij in gesprekken met woningcorporaties over de verduurzaming van hun woningvoorraad. Ook met het oog op de sociale cohesie in een wijk of buurt, kan herstructurering van een hele wijk een betere en efficiëntere oplossing zijn dan louter verduurzamen van oude huurwoningen waarvan je je kunt afvragen of ze dat nog waard zijn.”
Voor hij wethouder werd, zat Van Mierlo vier jaar lang in de gemeenteraad. “Dat Almelo op duurzaamheidsgebied niet bijster ambitieus was en daardoor een lage duurzaamheidsscore had, was mij als raadslid een doorn in het oog”, herinnert hij zich. “Na de verkiezingen heeft het nieuwe college de handrem eraf gehaald en voor een programmatische aanpak gekozen. Dankzij de clustering binnen het Programma Duurzaamheid, kunnen beleidsterreinen als milieu en afval, energietransitie, water en riolering, circulaire economie, klimaatadaptatie en omgevingswet integraal en programmatisch worden aangepakt.”
“Vanwege het landelijke karakter heeft Twente relatief veel ruimte voor velden met zonnepanelen”
Almelo loopt daardoor op duurzaamheidsgebied inmiddels op z’n minst in de pas met de landelijke ambities, zoals die zijn vastgelegd in het Nationaal Klimaatakkoord. “De gebouwde omgeving moet in 2050 aardgasvrij zijn en ten opzichte van 1990 moet de CO2-uitstoot dan met 95% zijn verminderd”, somt Van Mierlo op. “Almelo onderschrijft die doelen en heeft zich ook geconformeerd aan het doel voor 2030: een reductie van de CO2-uitstoot met 45%. In het verlengde daarvan moet in dat jaar in Nederland 35 TWh aan duurzame energie worden opgewekt.”
Om dat laatste doel behapbaarder te maken, is Nederland opgedeeld in 30 energieregio’s die een Regionale Energie Strategie (RES) hebben vastgesteld. Van Mierlo: “Vanwege het landelijke karakter heeft Twente, vergeleken met meer stedelijke regio’s, relatief veel ruimte voor bijvoorbeeld velden met zonnepanelen. Dat is terug te zien in de ambitieuze RES Twente, die ook voor Almelo geldt: In 2030 moet in deze regio 1,5 TWh aan zonne- en windenergie worden opgewekt. Almelo neemt daarvan 157 GWh voor haar rekening, staat zwart op wit in de Duurzame Energieladder, het beleidskader met concrete ambities die we ook in de RES Twente hebben ingebracht.”
Wat zonne-energie betreft ligt de Twentse gemeente met ongeveer 73.000 inwoners volgens Van Mierlo goed op schema. “Het doel voor 2030, 32 hectare aan zonnepanelen op daken, hebben we in 2021 al gehaald. Van de 100 hectare aan zonnevelden die Almelo in 2030 rijk moet zijn, is al 37 hectare gerealiseerd (zie grote foto). Bovendien zijn er vergevorderde plannen voor nog eens 53 hectare. Het blijkt lastiger om een goede locatie te vinden voor de vijf windturbines met een gezamenlijke capaciteit van 50 GWh die in 2030 operationeel moeten zijn in Almelo. Zo zijn grote delen van de gemeente niet geschikt, omdat er sprake is van een laagvliegroute van Defensie. Samen met Tubbergen en Twenterand zijn we daarom een gebiedsproces begonnen, dat in het grensgebied van de drie gemeenten een locatie moet opleveren die technisch, landschappelijk en maatschappelijk haalbaar is.”
“Ik vind het prachtig om te zien, wat er allemaal al van onderop gebeurt in de stad en de dorpen”
De Transitievisie Warmte of ‘warmtevisie’ die de gemeenteraad van Almelo in september 2020 vaststelde, kan volgens Van Mierlo evenmin worden los gezien van het Nationaal Klimaatakkoord. “In 2030 moeten 1,5 miljoen woningen in Nederland aardgasvrij zijn. In de warmtevisie worden drie gebieden genoemd die we voor 2030 aardgasvrij willen maken: bedrijventerrein Bornsestraat, een gedeelte van de wijk Aalderinkshoek en een gedeelte van de wijk Windmolenbroek. De focus op die drie gebieden betekent niet dat we in de rest van Almelo stil zitten. Conform de Trias Energetica stimuleren we inwoners en ondernemers op alle mogelijke manieren om het energieverbruik terug te dringen. Dat begint met goed isoleren. Inwoners en ondernemers kunnen terecht bij het Energieloket, een warmtescan aanvragen of zich gratis en onafhankelijk laten adviseren door onze wooncoaches, die subsidiemogelijkheden als de landelijke Regelingen Reductie Energieverbruik Woningen (RREW) en Stimulering Duurzame Energieproductie (SDE) als hun broekzak kennen. In de wijken Aalderinkshoek en Windmolenbroek zijn buurtteams actief die collectieve inkoopacties van de grond proberen te krijgen, in het Nieuwstraatkwartier loopt een pilot voor particuliere woningverbetering en verduurzaming en in Aadorp hebben inwoners zich verenigd in een energiecoöperatie. We juichen dat soort initiatieven van harte toe, omdat ze alles bij elkaar opgeteld tot heel veel CO2-reductie leiden en een onmisbare bijdrage leveren aan de energietransitie. Ik vind het prachtig om te zien, wat er allemaal al van onderop gebeurt in de stad en de dorpen.”
De tekst loopt hieronder door.
Het project om een deel van Aalderinkshoek aardgasvrij te maken, is door de gemeente aangemeld voor financiële ondersteuning in het kader van het Programma Aardgasvrije wijken (PAW). Van Mierlo: “Als we als proeftuin worden geselecteerd, zou dat het plan een grote impuls geven, ook financieel. Met het oog op de onrendabele top, hebben we de PAW-bijdrage feitelijk ook nodig om de businesscase rond te krijgen. Het is een onderscheidend plan, dat is gebaseerd op aquathermie waarbij een rioolwaterzuiveringsinstallatie als bron fungeert. Het mooie is dat inwoners zelf het moment kunnen kiezen waarop ze van aardgas overstappen op het bronnet. In deze derde PAW-ronde moet isolatie integraal onderdeel zijn van het plan, net als een goed onderbouwde aanpak om draagvlak en betrokkenheid van bewoners te creëren. Het project in Aalderinkshoek voldoet aan alle criteria, dus de verwachtingen zijn hooggespannen.”
“Essentieel is dat de energietransitie inclusief is. Iedereen moet er aan mee kunnen doen”
Op de site www.duurzamewijkenalmelo.nl wordt nu nog alleen de wijk Aalderinkshoek beschreven, maar Van Mierlo is ervan overtuigd dat de komende jaren meer wijken zullen volgen die aardgasvrij of ‘aardgasvrij-ready’ willen worden. “Essentieel is wel dat de energietransitie inclusief is. Iedereen moet er aan mee kunnen doen. Uit een pilot in een van onze meest kwetsbare wijken, het Nieuwstraatkwartier, is gebleken dat de energietransitie voor een deel van onze inwoners onbereikbaar is zonder intensief begeleidingstraject. De zeven barrières die we signaleren, vormen de basis van een nieuwe plan van aanpak dat de energietransitie in Almelo moet stroomlijnen.” Aan het plan van aanpak wordt nog hard gewerkt, maar Van Mierlo wil al wel een tip van de sluier oplichten. “Bottom-line is dat gemeenten veel meer middelen en menskracht moeten krijgen, om dat intensieve begeleidingstraject vorm te geven. Meer dan nu het geval is moeten verduurzaming en verbetering van woningen hand in hand gaan, want wat heeft het voor zin om dubbel glas te plaatsen in een kozijn dat zo rot als een mispel is? In de meest kwetsbare wijken, is de energietransitie kansloos als de inwoners niet heel intensief worden begeleid, op bouwkundig, financieel, sociaal en administratief gebied.”
“Wat ons betreft moet er breder gekeken worden naar de hobbels in de weg naar de verduurzaming van Nederland”
Tijdens de pilot in het Nieuwstraatkwartier is volgens Van Mierlo op pijnlijke wijze gebleken dat woningverduurzaming soms in het zicht van de haven op een minuscuul detail kan stranden. “Na een intensief begeleidingstraject dat weken had geduurd, was een echtpaar overtuigd van nut en noodzaak van verduurzaming van de woning. Er moest nog één handeling verricht worden: het tekenen van het contract bij de notaris. Daar aangekomen bleek dat de notariskosten, in dit geval enkele tientjes, direct moesten worden gepind. Dat kon het echtpaar niet, reden om af te haken. Dit soort ervaringen grijpen we aan om het plan van aanpak te optimaliseren. We moeten mensen van tevoren over dit soort kosten informeren of zorgen dat betaling op een andere manier kan verlopen.” Peinzend: “In discussies over de warmtetransitie gaat het vaak over de betaalbaarheid en de kostenneutraliteit, en dat is ook heel terecht, maar wat ons betreft moet er breder gekeken worden naar de hobbels in de weg naar de verduurzaming van Nederland.”
Tekst: Cees de Geus
Foto: Solar Energy Works