Wie de provinciale verkiezingen volgt, ziet bij elk debat de energietransitie als vast onderdeel terugkomen. Het onderwerp is ‘hot’ en dat ziet Energiepodium.nl in haar analyse van de provinciale partijprogramma’s terug. Zowel voor- als tegenstanders van klimaatmaatregelen nemen stevig stelling. Tegenstanders, zoals provinciale nieuwkomer Forum voor Democratie, hameren vooral op de onnodige kosten voor inwoners, terwijl felle voorstanders, zoals GroenLinks, de klimaatmaatregelen tot speerpunt van de campagne maken.
Voorstanders van klimaatmaatregelen willen dat de burger wordt betrokken bij de energietransitie. Zo is de politiek In Overijssel en Noord-Brabant het er over eens dat lokaal eigenaarschap moet worden bevorderd. In Noord-Holland is men het eens over de komst van een provinciale energieambassadeur. In Drenthe wil een meerderheid minder draagkrachtige inwoners financieel steunen om hun woning duurzamer te maken.
Energiepodium.nl constateert dat er tussen provincies ook verschillen bestaan. Zo blaast de discussie over windenergie partijen in Noord-Holland, Drenthe en Flevoland uit elkaar, terwijl juist in Gelderland en Limburg de politieke wil is om hier op in te zetten. In Friesland is er ook consensus over windparken. De Friezen willen dit niet grootschalig. In Groningen is iedereen het erover eens dat de gaswinning moet stoppen, maar komt de politiek niet met een eenduidig alternatief. Waar in Flevoland politici kansen zien voor zonneakkers, levert de mogelijke komst van deze velden discussie op in Gelderland en Noord-Holland. Drenthe en Flevoland zien ook een toekomst voor waterstof, terwijl deze discussie minder leeft in andere provincies. Utrecht heeft eveneens geen problemen met windenergie.
Breed inzetten
De analyse van Energiepodium.nl brengt aan het licht dat alle provinciale bestuurders de keus hebben tussen vertrouwde maatregelen zoals de aanleg van windparken en zonneakkers, of juist investeren in nieuwe innovaties zoals waterstof, geothermie en die nog een beetje science fiction zijn. Volgens Jouke de Vries moeten bestuurders niet kiezen maar breed inzetten: “Kijk niet alleen naar wat je al kan doen, maar ook naar nieuwe mogelijkheden. Ga niet voorbij aan oplossingen die nieuwe technieken op termijn kunnen bieden, maar blijf ook inzetten op korte termijnoplossingen zoals windparken en zonneakkers. Het klimaatprobleem is urgent. We hebben niet de luxe om te kiezen, alle middelen zijn nodig.”
Discussie
De discussie over het klimaat is ook een discussie tussen voor- en tegenstanders van het benoemen van klimaatproblematiek. Energiepodium.nl ziet dat partijen zoals Forum voor Democratie en de PVV klimaatmaatregelen als onzinnig bestempelen, terwijl partijen als D66 en GroenLinks er juist op hameren om vooral niet te talmen met maatregelen. In de hele klimaatdiscussie lijkt de waarheid volgens De Vries zowel in de wetenschap als in de politiek steeds lastiger vast te stellen: “Vroeger dachten we nog dat we wisten wat de waarheid was, maar dat word steeds moeilijker om vast te stellen dus. Vandaar dat je ook van die onmogelijke discussies in de politiek hebt. Men komt niet meer tot elkaar op basis van argumenten en rationele informatie.”
Grote druk
Politici voelen zich geroepen om iets te doen. Die druk komt voort uit het concept-klimaatakkoord en de uitgebreide berichtgeving over de noodzaak van de energietransitie. Waar in het verleden een enkele groene partij zich met ‘milieu’ profileerde, hebben nu alle politieke partijen een mening over de energietransitie. Voorstanders van de ingrijpende projecten, zoals zonneweiden en geothermie, willen snel handelen omdat volgens hen de wereld vergaat. Tegenstanders zetten juist de hakken in het zand en verweren zich tegen ‘klimaatgekkies’. De Vries roept de politiek op het hoofd koel te houden en niet hals over kop aan de slag te gaan: “Wat mij verbaast, is de enorme haast die er nu is. De politiek doordenkt niet goed de financiële consequenties van maatregelen. De systematische beleidsanalyse ontbreekt en er wordt niet goed nagedacht over de gevolgen van bepaalde keuzes. Er wordt gewoon gezegd: ‘Oké, we gaan dit doen!’. Natuurlijk begrijp ik ook dat we een klimaatprobleem hebben en dat er een oplossing moet komen. Maar het is jammer als de politiek alleen kijkt naar de alternatieven die op dit moment bekend zijn en er niet verder wordt nagedacht over de dingen die er misschien over enige tijd mogelijk zijn.”
Draagvlak
Opvallend veel politieke partijen willen in de provincie de burger betrekken bij groene besluitvorming middels 'lokaal eigenaarschap'. Dit fenomeen wil dat omwonenden van bijvoorbeeld windmolenparken meeprofiteren in de vorm van lagere energiekosten of ander rendement. Denk aan de mogelijkheid om zonneweiden of windmolenparken op te zetten door lokale burgercoöperaties te verenigen. Energiepodium.nl ziet dat in ieder geval in Noord-Brabant en Groningen voor het stimuleren van lokaal eigenaarschap een politieke meerderheid is te vinden. Om de energietransitie te laten slagen, is bij mensen een gedragsverandering nodig en volgens De Vries helpt lokaal eigenaarschap daar bij: “Financiële prikkels helpen. Uit veel onderzoek blijkt dat als mensen zelf direct voordeel ondervinden, het draagvlak groter is voor bijvoorbeeld windmolens. Natuurlijk is het niet zo dat iedereen gelijk windmolens of zonneweiden wil als er lokaal eigenaarschap is, maar het vergoot het draagvlak.”
“Draagvlak is onmisbaar en het is aan de politiek om inwoners van de provincie warm te krijgen”
Draagvlak is onmisbaar om plannen voor elkaar te krijgen en het is aan de politiek om de inwoners van de provincie warm te krijgen voor transitieprojecten zoals zonneweiden en het plaatsen van meer windmolens. Daarbij moet worden gewaakt voor het scheppen van valse verwachtingen en moet de politiek oog houden voor de draagkracht van burgers. De Vries waarschuwt dat ondanks de groene idealen van veel partijen, veel mensen in de praktijk nog niet zo ver zijn: “Voor een deel van de bevolking is de transitie gewoon ook financieel niet op te brengen, dus daar moet je op een andere manier over gaan nadenken.”
Meer dan geld
Oplossingen die op provinciaal niveau worden gekozen, zijn vaak collectieve regelingen of een subsidie voor een individueel initiatief. Zo willen Gelderland en Drenthe inzetten op subsidies voor woningeigenaren met een smalle beurs zodat zij hun huis kunnen verduurzamen. Nadeel van deze manier van stimuleren is volgens De Vries dat er altijd grenzen aan subsidies zitten: “Als veel mensen gebruik maken van een regeling, wordt deze te duur. Dan moet de overheid daar weer mee stoppen en volgen er teleurstellingen. Dat zijn heel ingewikkelde processen.” De Vries verwacht dat er ondanks de uitdaging van de betaalbaarheid, politici toch kiezen voor het financieel steunen van lokaal eigenaarschap: “Maar met alleen nieuwe subsidieregelingen, wordt de energietransitie niet gerealiseerd. Er is meer nodig.”
Kansen
Provinciale overheden zoeken naar alternatieve middelen om een groene toekomst te realiseren. Zo zetten Gelderland en Flevoland in op onderzoek naar de mogelijkheid van waterstof voor hun provincie en Noord-Brabant discussieert over de het verbeteren van energieopslag. Veel partijen zien in Utrecht kansen voor geothermie en in Groningen is er discussie over de inzet van een stikstofcentrale. Bij dit soort innovaties moeten overheden volgens De Vries ook oog hebben voor de kansen die een nieuwe vorm van energie-industrie kan bieden: “Er komen hele nieuwe banen tot stand, ja dat kan ook weer een vliegwiel zijn voor een nieuwe fase van de economische ontwikkeling.”
“Nu frisse lucht en helder water schaars worden, zijn deze goederen economisch interessant.”
Daarnaast moet de politiek anders gaan kijken naar de waarde van bijvoorbeeld schoon water en schone lucht. Nu frisse lucht en helder water schaars worden, zijn deze goederen economisch interessant. Provinciale politieke partijen moeten volgens De Vries daarom een mening hebben over hoe we met dit waardevolle, gezamenlijke bezit omgaan: “En dan is het logisch dat alle partijen kritisch zijn en dat er één grote groene ideologie aan het ontstaan is, waarin men allemaal almaar meegaat zonder dat het debat echt kritisch plaatsvindt.”
Praktijk weerbarstig
Uit de analyse van Energiepodium blijkt dat er op nationaal niveau een verschil is tussen linkse partijen en het CDA en de VVD. Links zet in op snelle ingrepen, terwijl CDA en VVD zich gematigder opstellen. Het beeld dat een meerderheid binnen een provincie voor een links of rechts blok gelijk het beleid bepaalt voor de komende vier jaar, klopt volgens De Vries niet. Volgens hem kunnen bestuurders en beleidsmakers nog onaangenaam worden verrast: “De praktijk is toch veel weerbarstiger. De klimaatmaatregelen vragen meer tijd dan die vier jaar dat een college er zit en worden altijd bepaalt door de harde realiteit. Soms blijkt de politieke wens niet mogelijk en moet er een andere weg worden gekozen. Ook dan ben je veel tijd kwijt”, aldus De Vries die meent dat de politieke kleur van een college uiteindelijk voor de besluitvorming niet veel uitmaakt.
Rol van de regio
Uit de analyse van de politieke programma’s door Energiepodium.nl bleek dat de inzet per provincie verschilt. Waar in een provincie bijvoorbeeld een meerderheid is te vinden voor meer zonneweiden, kiest een aangrenzende regio liever voor een andere oplossing. Natuurlijk hebben provincies de mogelijkheid om een eigen koers te varen, maar de regionale bestuurslaag moet zich wel houden aan de landelijke richtlijnen. De regio moet rekening houden met het nationale beleid, en het nationale beleid moet als het gaat om klimaat en energie rekening met het internationale beleid. De Vries ziet ondanks dat gegeven ruimte voor de regio: “Ik snap wel dat je bij sommige provincies of regio’s net even iets anders moet doen vanwege de specifieke kenmerken van een regio of provincie, maar de afstemming moet er natuurlijk wel zijn met nationale richtlijnen. Het klimaat is een grensoverschrijdend probleem. En problemen die geen grenzen hebben, moet je internationaal oplossen. Daar kom je niet onderuit.” Dat uit de analyse van Energiepodium.nl blijkt dat de regionale afdelingen van politieke partijen onderling van mening verschillen, mag daarom volgens de Vries geen zorgen baren: “Dit zijn provinciale verkiezingen en dus is het logisch dat men kijkt naar wat er in de provincie daar speelt, maar dat zal wel altijd moeten passen in het nationale en internationale beleid.”