Rob de Wijk: "Vraag waarom Russen in Nederland
investeren wordt nauwelijks gesteld"
De berichten over spraakmakende Russische
investeringen in de Nederlandse energiesector volgen elkaar in hoog tempo op.
In november 2007 kopte NRC Handelsblad dat Nederland
de deur open zet voor Gazprom. Het ging hier om een contract van het
Russische staatsgasbedrijf met de Nederlandse Gasunie. Gasunie kreeg voor 750
miljoen euro een belang in de Nord Stream pijpleiding door de Oostzee, in ruil
voor een optie op een belang van negen procent in de Balgzand-Bacton
pijpleiding tussen Nederland en het Verenigd Koninkrijk.
Spraakmakend was ook de ondertekening van een contract, onder het toeziend oog
van president Dmitry Medvedev en premier Mark Rutte vorig jaar oktober, voor
een grote Russische olieterminal in de Haven van Rotterdam. De overeenkomst
tussen Shtandart TT en de Haven van Rotterdam ging over een investering van een
miljard euro. Recenter werd het Rotterdams oliebedrijf Argos door de Russen
overgenomen. Koper Sistema is een van de grootste oliebedrijven en schijnt in
Argos te willen investeren als onderdeel van een groeistrategie gericht op
uitbreiding van de activiteiten in West-Europa. En zo zijn er meer voorbeelden,
die goed nieuws voor de betrokken partijen zijn.
Maar wat wil Rusland met die investeringen?
Interessant is dat die vraag eigenlijk nooit expliciet wordt gesteld. Laat
staan dat de mogelijke politieke risico's die aan deze Foreign Direct Investments kunnen zijn verbonden voor de
Nederlandse regering aanleiding zijn een deal tegen te houden. Sterker,
Nederland is een van de weinige landen die die afweging niet maakt. De reden is
dat Nederland zweert bij het traditionele marktdenken. Daarin moet je niet
interveniëren, luidt het dogma.
Maar gelden de marktwetten ook voor een land dat
in wezen een autocratie is, met een economie die te zwaar op energie export leunt,
en waarin het staatkapitalisme steeds meer vorm krijgt? Ik denk het niet. Aan Russische
investeringen zit per definitie een politieke kant. Dat werd duidelijk met de
deal inzake de Balgzand-Bacton pijpleiding. Rusland kreeg daarmee invloed op
een deel van het West-Europese distributienetwerk.
Ik herinner me die cartoon van president Poetin
met de gaskraan van Gazprom in zijn werkkamer. Zo kon hij handig over het lot
van Wit-Rusland en Oekraïne beschikken. De dreigementen die Rusland de jaren
voor deze deal aan het adres van die landen uitte deden bij vele West-Europese regeringen
de alarmbellen rinkelen. Want zouden de Russen niet de macht over het distributienetwerk
willen krijgen waardoor de politieke afhankelijkheid van het regime in het
Kremlin tot ongekende proporties zou toenemen?
Deze vrees zou kunnen worden
gevoed door een recente studie van het HCSS New
Players, New Games. Hieruit bleek dat Rusland van alle BRIC-landen het
hoogste scoorde in termen van protectionistische maatregelen. Dat is in lijn met
de verwachting dat het Russische politieke systeem een politiek van
energienationalisme in de hand kan werken.
Wat kunnen die politieke bedoelingen zijn? Nord
Stream by-passed de voormalige
Warschaupactlanden door rechtstreeks gas vanuit Rusland aan Duitsland en
Nederland te leveren. In die voormalige Warschaupactlanden ontstond dan ook de angst
dat Rusland door die pijplijn de gaskraan zou kunnen dichtdraaien zonder dat
Duitsland dat als een halve oorlogsverklaring zou zien.
Voorlopig lijkt het manipuleren van de gas- of
oliekraan om politieke redenen niet het primaire doel van al die miljardeninvesteringen
te zijn. Het gaat veeleer om verzekerde afzet van energie. Dat is belangrijk
voor een economie die te sterk rust op de energiesector. Terugval van de vraag
brengt de economie van Rusland in gevaar, met mogelijk dramatische gevolgen
voor de maatschappelijke veiligheid en politieke stabiliteit. Dat maakt hoge
prijzen een vitaal Russisch belang. Dit verklaart ook waarom Gazprom ervan
wordt verdacht in Oost-Europa de prijzen op te drijven en concurrentie op
ongeoorloofde wijze tegen te werken. Om die reden startte in september 2012 de
Europese Commissie een formeel onderzoek naar marktmisbruik van deze
energiegigant. De politieke reden van al die investeringen lijkt dus meer een
binnenlandse dan de wens om voor elkaar te krijgen wat het Rode Leger tijdens
de Koude Oorlog niet lukte, namelijk de onderwerping van Europa.
Volg Energiepodium op Twitter: @energiepodium