Zoeken

Duo: Zo wordt Nederland gasvrij

Auteur

Frans Rooijers

Er zijn drie problemen die opgelost moeten worden om Nederland van het gas af te krijgen. Sible Schöne en Frans Rooijers leggen in deze column uit hoe.

Het plan voor het verminderen van het aardgasgebruik in woningen en andere gebouwen vordert nog niet echt. In het Klimaatakkoord is gekozen voor een wijkgerichte aanpak door gemeenten, waar alle bewoners mee te maken krijgen. Wijk voor wijk moet de gemeente gaan aangeven wanneer ze van het aardgas af gaan.

In 27 landelijke en een aantal provinciale proeftuinwijken wordt de aanpak nu uitgetest. Daarbij gaat het voor de helft om wijken waar de gemeente het voortouw neemt, omdat sprake is van een logische aanleiding, zoals de noodzakelijke vervanging van het gasnet of grootschalige renovatie door een woningcorporatie. Voor de andere helft gaat het om wijken, waarbij actieve bewonersgroepen het voortouw hebben genomen. In het eerste type wijken zien we dat gemeenten erg veel moeite hebben om bewoners mee te krijgen. In het tweede type wijken zien we dat er veel meer draagvlak en bereidheid tot medewerking is opgebouwd, maar in beide typen wijken lukt het nog vrijwel nergens om tot een succesvolle wijkaanpak te komen en het aardgas af te koppelen. Er wordt wel geparticipeerd, maar niet geïnvesteerd.

Er zijn drie problemen die opgelost moeten worden om Nederland van het aardgas af te krijgen: ten eerste moet klimaatneutraal verwarmen aantrekkelijker worden dan verwarmen met aardgas, ten tweede moeten bewoners kunnen investeren en ten derde moeten de bewoners de lasten kunnen dragen.

“Het is lang niet voor alle wijkbewoners aantrekkelijk om mee te doen aan het aardgasvrij maken”

Het belangrijkste probleem is dat verwarmen met aardgas veel aantrekkelijker en goedkoper is dan de klimaatneutrale alternatieven. En het is nog steeds de norm. Het is in de praktijk, ondanks de huidige subsidies, nauwelijks mogelijk om te voldoen aan de afspraak uit het Klimaatakkoord dat het alternatief tenminste woonlastenneutraal is. Een woning klimaatneutraal maken kost voor de bewoner ongeveer 1.000 euro extra per jaar, aan (super)isolatie, en/of een warmteaansluiting en/of een warmtepomp. Door innovatie en schaalvergroting kan dat halveren, maar 500 euro extra per jaar is niet te vermijden. Voor de meeste woningen is een aardgasprijs van ongeveer 1 euro per kubieke meter nodig om de kosten in balans te brengen met de baten. Het dubbeltje dat de regering de komende jaren extra op de aardgasprijs wil heffen is een goede stap, maar onvoldoende om genoeg consumenten over de streep te krijgen.

Het tweede probleem is dat het lang niet voor alle wijkbewoners aantrekkelijk is om mee te doen. Niet iedereen heeft geld om te investeren in isolatie, een warmtepomp en/of een warmteaansluiting. Mensen gaan er niet op vooruit, oudere mensen denken dat het hun tijd wel duurt en particuliere verhuurders zien het rendement van hun investering dalen als ze fors moeten investeren in klimaatneutraal. Het idee dat de gemeente dit allemaal door dwang kan oplossen als het Rijk ze daarvoor over twee jaar de mogelijkheid geeft (aanwijsbevoegdheid Omgevingswet), gaat voorbij aan het gegeven dat de besluitvorming in handen is van een democratisch gekozen gemeenteraad, waar ieder met z’n tegenwerpingen zal aankloppen als het echt aan de orde is.

Het derde probleem is dat ongeveer één miljoen huishoudens klimaatneutraal verwarmen niet kan betalen. Hun inkomen biedt daarvoor geen ruimte. Hoe bereik je dat het voor alle wijkbewoners aantrekkelijk én mogelijk wordt om geld te steken in het aardgasvrij maken van de woning? Dat is de kernvraag.

“Wij denken dat niet gewacht moet worden tot het participatieproces vastloopt”

Wij denken dat niet gewacht moet worden tot het participatieproces vastloopt. Bewoners, zowel van huur- als koophuizen zullen naast een prikkel om het aardgas vaarwel te zeggen, moeten kunnen investeren. In Ermelo hebben alle bewoners van een proefwijk 12.000 euro investeringsbudget gekregen. Zou dat niet voor heel Nederland kunnen? Iedere woningeigenaar of huurder krijgt 12.000 euro op een speciale rekening, die hij/zij kan uitgeven zodra een concrete wijkaanpak is afgesproken. Tegelijkertijd wordt de aardgasprijs met nog eens 0,25 eurocent verhoogd tot 1 euro per m3. De 12.000 euro die het Rijk geeft (denk aan het Wiebes-Hoekstra investeringsfonds van 50 miljard) betalen alle energiegebruikers samen weer terug door de hogere energiebelasting en de lagere maatschappelijke kosten van aardgasvrije woningen. Degene die snel z’n aardgasgebruik stopt, betaalt het minst, want de aardgasprijs en energiebelasting gaan met stapjes de komende tien jaar omhoog. Een prachtige impuls om belasting te ‘ontwijken’.

Een beter idee mag ook, maar zowel een prikkel waardoor klimaatneutraal verwarmen aantrekkelijker wordt dan aardgasgebruik én de mogelijkheid tot investeren is essentieel. En natuurlijk zal er een oplossing moeten komen voor de laagste inkomensgroepen, want die kunnen niet structureel 500 euro per jaar extra betalen voor klimaatneutraal wonen. De bijstandsnorm en het minimumloon zullen hier rekening mee moeten gaan houden, want compenseren via verhoging van de heffingskorting van de energiebelasting komt voor het grootste deel niet bij deze groep terecht. Als dit geregeld is, dan kan er kansrijk geparticipeerd worden in elke wijk van Nederland en geïnvesteerd worden om echt van het aardgas af te komen.

--------------
Sible Schone is als adviseur verbonden aan HIER en betrokken bij diverse projecten om wijken van het aardgas af te krijgen.

Frans Rooijers is directeur van CE Delft dat veel onderzoek doet naar klimaatneutrale wijken.

Frans Rooijers

Frans Rooijers is directeur van CE Delft