Rob de Wijk: "Landen die van export gas en olie
afhankelijk zijn moeten hervormen"
In de ogen van sommigen is de wereld simpel. De opwarming van de aarde ziet president Donald J. Trump zo: "The concept of global warming was created by and for the Chinese in order to make U.S. manufacturing non-competitive". Met andere woorden, het hele idee dat de aarde opwarmt is flauwekul. Dit rechtvaardigt het heropenen van kolenmijnen en het drastisch terugschroeven van subsidies voor het onderzoek naar klimaatverandering.
Overal ter wereld wordt hier tegen geprotesteerd. En overal ter wereld zijn wetenschappers de straat op gegaan om zich te verzetten tegen de gedachte dat ‘wetenschap ook maar een mening' is. Natuurlijk is er altijd wel een wetenschapper die het met zijn collega's niet eens is, maar feit blijft dat 97 procent van de klimaatwetenschappers concludeert dat de opwarming van de aarde wel degelijk door de mens veroorzaakt wordt. Deze wetenschappelijke inzichten leidden tot de historische klimaatconferentie van Parijs waar 195 landen in december 2015 een actieplan aannamen om de opwarming van de aarde te beperken.
Het wetenschappelijk onderzoek dat tot deze doorbraak leidde, resulteert nu in onverwacht, nieuw onderzoek. Een mooi voorbeeld is onderzoek naar de effecten op de geopolitieke stabiliteit van de vergaande terugdringing van het gebruik van fossiele brandstoffen en de effecten van een wettelijk afdwingbaar CO2-emissieplafond.
De stabiliteit van sommige landen was al aangetast door de lage prijzen van de afgelopen jaren. Die prijzen waren het directe gevolg van de effecten van de schalierevolutie en de financiële crisis die tot een mondiale groeivertraging leidde. En nu komt daar dus een drastische, structurele vermindering van de vraag overheen als gevolg van de in Parijs gemaakte afspraken.
Deze afspraken hebben ongetwijfeld gevolgen voor de energieprijs. Verduurzaming leidt tot minder vraag naar fossiele brandstoffen, dus lagere prijzen. Hoge olieprijzen zijn dan alleen nog maar mogelijk als de lagere vraag van olie in landen waarvoor een wettelijk afdwingbaar CO2-plafond geldt, gecompenseerd wordt door hogere vraag door landen zonder plafond.
““Trump zal zich ongetwijfeld niet druk maken om de effecten van dit soort mechanismen. Want bij hem is het ‘America First.””
Het nieuwe onderzoek toont aan dat sommige landen hard door de vraagvermindering zullen worden getroffen. Dat zijn vooral landen die te boek staan als ‘rentier states'; landen die voor hun inkomsten voor een belangrijk deel van de export van olie en gas afhankelijk zijn. Als zij niet in staat zijn hun economie drastisch te hervormen, dan kunnen zij potentiële onlusten niet langer afkopen met sociale- en werkgelegenheidsprogramma's. Landen met grote financiële buffers kunnen het wel even uitzingen, maar uiteindelijk putten die ook uit.
Het is dus geen wonder dat een land als Saoedi-Arabië nadenkt hoe zij exporteur van groene energie kan worden en bereid is daarin te investeren. Dat ik Saoedi-Arabië noem, is geen wonder. Dit land past in een rijtje dat omwille van zijn eigen overleven moet hervormen. Algerije, Azerbeidzjan, Egypte, Kazakhstan, Rusland en Qatar horen daar ook toe. Het voordeel van Saoedi-Arabië en Qatar is dat ze nog financiële buffers hebben, terwijl de overige genoemde landen dat niet of, zoals Rusland, veel minder hebben.
De meest kwetsbare landen liggen in het Midden-Oosten en het noorden van Afrika omdat hier een aantal extra risicovolle omstandigheden aanwezig zijn, zoals jonge bevolkingen die op zoek zijn naar werk en een goede toekomst. In tegenstelling tot vergrijsde bevolkingen komen zij eerder in opstand. Rusland heeft net als Kazakhstan het voordeel dat het vergrijst, terwijl hun economieën meer gediversifieerd zijn. Maar dat wil niet zeggen dat ook hier geen risico's op de loer liggen.
Trump zal zich ongetwijfeld niet druk maken om de effecten van dit soort mechanismen. Want bij hem is het ‘America First.' Maar uiteindelijk zal hij ook hij door de omstandigheden gedwongen worden zijn koers te verleggen. Want de conclusies die door 97 procent van de mondiale klimaatwetenschappers worden onderschreven zijn uiteindelijk bepalender dan de mening van een individu, ook al is hij de president van Amerika.
Rob de Wijk is directeur van het The
Hague Centre for Strategic Studies (HCSS) en professor Internationale
Betrekkingen aan de Universiteit Leiden. In zijn column gaat hij in op de
energievoorziening in het licht van de internationale verhoudingen.
Lees ook het recent verschenen rapport The geopolitical impact of climate mitigation policies van The Hague Centre for Strategic Studies.