Rob de Wijk: "Diversificatie van leveranciers en alternatieve energie op Europese agenda"

Europa beschouwt de levering van gas als een vraagstuk van de markt. Door vraag en aanbod komt de juiste prijs tot stand. Inmiddels weten we dat die prijs steeds meer wordt beïnvloed door de economische opkomst van landen als China en India en regionale instabiliteit. Energie wordt bovendien steeds meer een machtspolitiek vraagstuk. De levering ervan creëert afhankelijkheden die door energieleverende landen kunnen worden aangewend om politieke invloed op de energieverbruikers uit te oefenen. Hoe het mechanisme werkt, bleek begin dit jaar weer eens.

Toen het begin februari 2012 in heel Europa heel koud werd, bleek de gastoevoer uit Rusland geen gelijke tred te kunnen houden met de vraag van de landen van de Europese Unie. Volgens Italië was er een tekort van dertig procent, terwijl ook Duitsland, Oostenrijk, Polen en Slowakije tekorten rapporteerden. Daarop stelde de Europese Unie een noodplan in werking om de huishoudens van voldoende gas te voorzien. Het probleem van de aanvoer kreeg een politieke lading toen de exportdirecteur van het Russische Gazprom stelde dat Oekraïne de schuldige was. Door dat land lopen de leidingen waarin 80 procent van het gas voor Europa wordt vervoerd. Oekraïne zou meer gas aftappen dan waar het recht op heeft.

Op 4 februari verordonneerde premier Vladimir Putin zijn plaatsvervanger, Igor Sechin, en de plaatsvervangende directeuren van Gazprom, Alexander Medvedev en Andrei Kruglov, naar het Kremlin om uitleg. Dit spektakel werd integraal op internet gezet. Putin nam van de gelegenheid gebruik om Europa op het belang van de North- en South Stream pijpleidingen te wijzen. Deze moeten Russisch gas via Noord- en Zuid- Europa vervoeren. Zijn boodschap was simpel: als Europa hierin onvoldoende investeert, moet het niet zeuren als het te weinig gas krijgt. Tevens werd Oekraïne de wacht aangezegd en duidelijk gemaakt dat het belang van de profijtelijke transportleidingen door dat land zou gaan afnemen als Kiev zijn houding niet zou bijstellen.

Het voorval deed me denken aan het dispuut met Oekraïne in januari 2009, waardoor grote delen van Oost-Europa zonder gas kwamen te zitten. De oorzaak was Oekraïense wanbetaling, maar het voorval werd wel een wake-up call voor de Europese Unie en een stimulans om na te denken over alternatieve energie en meer leveranciers.

Wat zit hier achter? In de zomer van 2010 moest ik in Nice een presentatie houden over de geopolitieke consequenties van te grote afhankelijkheid van een beperkt aantal olie- en gasleveranciers. Na mijn presentatie werd ik door de bestuursvoorzitter van het Russische gasbedrijf Gazprom, Alexey Miller, even apart genomen. Mijn pleidooi voor minder politieke afhankelijkheid van Rusland door in te zetten op alternatieve energie en meer leveranciers was bij hem niet in goede aarde gevallen. Zijn verdediging kwam erop neer dat Gazprom in 2009 zijn les had geleerd en tot de conclusie was gekomen dat Rusland economisch te veel afhankelijk was van de leveranties aan Europa om nogmaals lichtvaardig de kraan dicht te draaien. Daarvoor waren ook de investeringen in pijpleidingen te kostbaar.

Die recente uitspraken van Putin zie ik dan ook vooral als een reflex van een autocratische leider die niet goed begrijpt hoe de besluitvorming in democratieën verloopt. Maar hij maakt ook duidelijk dat energie een machtspolitiek vraagstuk is. Daarom zullen diversificatie van leveranciers en alternatieve energie alleen al om redenen van politieke onafhankelijkheid op de Europese agenda blijven staan.

Bekijk hier het debat in Buitenhof over de Russische gaspolitiek. Aan tafel zitten Energiepodium-columnisten Bas Eickhout (Europarlementariër GroenLinks) en Gertjan Lankhorst (CEO GasTerra). Het debat start vanaf 23:34.

Rob de Wijk is directeur van het The Hague Centre for Strategic Studies (HCSS) en professor Internationale Betrekkingen aan de Universiteit Leiden. In zijn column gaat hij in op de energievoorziening in het licht van de internationale verhoudingen.

Volg ons op Twitter: @energiepodium.