Rob de Wijk: "Verbreken banden heeft beperkt effect op gasexport"
Degenen die denken dat we in het Midden-Oosten zo ongeveer alle denkbare crises hebben gezien, moet ik teleurstellen. Qatar, de grootste exporteur van vloeibaar aardgas, wordt nu door talloze landen in de regio onder druk gezet om zijn steun aan het internationale terrorisme in te trekken. Wat betekent dit voor de gasexport?Alles draait rondom de steun van het extreem rijke Golfstaatje aan de Moslim Broederschap, die naar eigen zeggen vredelievend en democratisch is en geweld afwijst. Maar daar wordt in veel landen in het Midden-Oosten anders over gedacht. De broederschap staat op de lijst van terroristische organisaties in Bahrein, Egypte, Rusland, Syrië, Saoedi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten (VAR). Maar niet in Qatar, dat naast de Broederschap ook radicale organisaties als Hamas steunt. En daar is Israël weer niet blij mee. Ooit werd de Broederschap door Saoedi-Arabië gefinancierd, maar toen de vrees ontstond dat het regime er door werd bedreigd, keerden de Saoediërs zich er vanaf. Nog steeds is de broederschap de enige, goed georganiseerde, zei het illegale politieke kracht in het land.
Qatar en Saoedi-Arabië liggen op ramkoers vanwege hun verschillende visies op de broederschap en het buitenlandbeleid. Qatar is activistisch en wil ondanks zijn 300.000 inwoners een rol van betekenis in de hele regio en Noord-Afrika spelen. Vooral de Arabische Lente verschafte Qatar veel speelruimte. De onuitputtelijke schatkist helpt daarbij. In verschillende landen speelde de broederschap een prominente rol tijdens de revoluties en daarmee verkreeg Qatar indirect een grote invloed in de hele regio. Kijk naar Egypte. In 2011 werd daar de broederschap gelegaliseerd en brachten verkiezingen het prominente lid van de broederschap Mohammed Morsi op democratische wijze aan de macht. Vervolgens werd Morsi afgezet en gevangen genomen omdat hij door middel van een decreet alle macht naar zich toe trok, sociale onrust veroorzaakte en de economie sloopte. Vervolgens werd hij ook veroordeeld voor samenzwering met radicale organisaties als Hamas.
““Qatar is goed voor de productie van 30 procent van de mondiale LNG-handel””
Saoedi-Arabië is traditioneel ingesteld en ziet de opkomst van onruststoker Qatar met argusogen aan. Het wachten was op een gelegenheid Qatar met zijn steun aan de Broederschap aan te pakken. Dat moment kwam met het bezoek van President Trump in mei en zijn oproep de strijd tegen het terrorisme op te voeren. Onder leiding van de Saoediërs besloten talloze landen in de regio om alle diplomatieke en economische banden met Qatar te verbreken. Daarmee kwam de Verenigde Staten overigens zelf in een lastig pakket. Want Qatar herbergt een hoofdkwartier van US Central Command en 10.000 militairen.
Voor Qatar, een land dat goed is voor de productie van 30 procent van de mondiale LNG-handel, is dit allemaal geen goed nieuws. Vreemd genoeg is het effect op de gashandel beperkt. Even leek het fout te gaan toen de VAR besloten om de haven van Fajairah niet langer te beschouwen als een bunkerlocatie voor schepen van en naar Qatar. Inmiddels zijn enkele maatregelen verzacht, maar zit de paniek er toch goed in. Gunstig is dat de Dolfijnpijpleiding nog steeds open is. Hiermee wordt gas van Qatar naar Oman en de VAR getransporteerd. Ook Egypte koopt nog steeds gas van het land. Interessant is dat dit gas afkomstig is van het gasveld dat Qatar deelt met Iran. Met deze aartsvijand van Saoedi-Arabië onderhoudt Qatar nog steeds goede diplomatieke betrekkingen. Opmerkelijk is ook dat de export naar Azië gewoon doorgaat. Kennelijk houden Aziatische machten als China, Japan en Zuid-Korea de situatie goed in de gaten en maken ze duidelijk dat een leveringsonderbreking onacceptabel is.
De belangen zijn te groot om een streep door de gasexporten te zetten. Bovendien krijgt Qatar steun van landen als Rusland en Turkije. President Trump zegt aan de kant van Saoedi-Arabië en de VAR te staan, maar zit in een lastige positie vanwege de militaire faciliteiten in Qatar. Inmiddels heeft Amerikaanse minister van buitenlandse zaken Tillerson afstand genomen van zijn baas door te zeggen dat Saoedi-Arabië en zijn bondgenoten geen overtuigende bewijzen op tafel hebben gelegd voor de beschuldigingen aan het adres van Qatar. Dat maakt van Trump voor Saoedi-Arabië en de VAR een dubieuze bondgenoot en kan Qatar gemakkelijker eisen verwerpen zoals stoppen met de steun aan de Moslim Broederschap, afstand nemen van Iran en het sluiten van Al Jazeera, dat als propaganda-instrument van Qatar wordt gezien.
Al met al lopen de spanningen hoog op, maar lijkt de impact op de gasexport vooralsnog gering. Dit geldt overigens ook voor de olie-exporten van het land.
Rob de Wijk is directeur van het The Hague Centre for Strategic Studies (HCSS) en professor Internationale Betrekkingen aan de Universiteit Leiden. In zijn column gaat hij in op de energievoorziening in het licht van de internationale verhoudingen.