Rob de Wijk: "Op termijn lijkt vergaande onafhankelijkheid van
Russisch gas mogelijk"
Naar mijn weten is het de eerste maal in de geschiedenis dat een land, Rusland in dit geval, een deel van een soevereine staat, Oekraïne, annexeert omdat dit land een verdrag met een Internationale organisatie, de EU, dreigde te gaan tekenen. Op de achtergrond speelde eveneens een rol dat de pro-Westerse regering van Oekraïne lid van de NAVO zou willen worden. In zijn annexatietoespraak stelde Poetin dat het onaanvaardbaar zou zijn dat de Russische vloot in Sebastopol daardoor op NAVO-grondgebied zou komen te liggen. Daardoor lijkt het als of we in een nieuwe Koude Oorlog zijn terechtgekomen.
Zeker is dat de EU te maken heeft met een zelfbewuste grootmacht met een machtspolitieke president die de door het westen veroorzaakte vernedering van Rusland ongedaan wil maken. Daarmee is in één klap de energieafhankelijkheid van Europa van Rusland een geopolitieke kwestie geworden. Arseny Yatsenyuk, de nieuwe premier van Oekraïne waarschuwde tijdens de EU-top dat Europa met één stem moet spreken om te voorkomen dat Rusland energie als een "nieuw kernwapen" gaat gebruiken.
““Als het conflict escaleert, is het vrijwel ondenkbaar dat dit geen gevolgen voor de gastoevoer heeft””
De roep om minder afhankelijk van gasimporten van
Rusland te worden om de kwetsbaarheid van Europa te verminderen is niet nieuw.
Die discussie startte toen het Kremlin enkele jaren gelden de gaskraan dichtgedraaide
vanwege een prijsdispuut met Oekraïne. Grote delen van Oost- en Midden- Europa merkten
toen de gevolgen van de gasboycot. Vlak na het incident sprak ik met Aleksej
Miller, de bestuursvoorzitter van Gazprom en vroeg hem wat de gevolgen zouden zijn
als Europa de daad bij het woord zou voegen. Mij bleek toen dat hij een
dergelijke reactie niet serieus nam, maar wel inzag dat het niet nogmaals zou
moeten gebeuren.
Tot nu toe is de EU uiterst terughoudend met sancties, juist om de
gasvoorziening geen gevaar te laten lopen. De kans dat de gaskraan toch wordt
dichtgedraaid kan echter het ongewilde gevolg van een escalerende crisis zijn.
Escalatie is mogelijk als er alsnog een conflict tussen Rusland en Oekraïne en
de Krim ontstaat, een burgeroorlog in Oekraïne zelf of een confrontatie langs
de grenzen gelegerde Russische en Oekraïense troepen. Als het conflict
escaleert, is het vrijwel ondenkbaar dat dit geen gevolgen voor de gastoevoer
heeft.
Maar door de annexatie van de Krim zal hoe dan ook de discussie over de
energieafhankelijkheid van Rusland niet stoppen. Op termijn lijkt vergaande
onafhankelijk van Russisch gas mogelijk als alternatieven worden ontwikkeld
zoals de aanleg van de TANAP en Trans-Adriatische pijpleidingen om gas van
andere leveranciers zoals Azerbeidjan naar Europa te transporten. Een andere
mogelijkheid is dat Amerika gas gaat exporteren en dat er een groter beroep op
bijvoorbeeld Noorwegen, Algerije en zelfs Nederland wordt gedaan. Ook is een
verdere transitie naar kolen denkbaar. En de milieubeweging zal deze
ontwikkeling met beide handen aangrijpen om in hoger tempo te willen
vergroenen.
De gevolgen van deze ontwikkeling voor Nederland als gasrotonde kunnen
ingrijpend zijn, maar vallen in het niet bij de gevolgen voor Rusland. De
studie The Geopolitics of Shale Gas,
die ik in mijn vorige column al aanhaalde, constateert dat door vermindering
van de energie-exporten, de Russische begroting hard wordt getroffen waardoor
het afkopen met subsidies of bijvoorbeeld brandstof sociale onlusten niet
langer kan. Dat kan leiden tot instabiliteit en politiek geweld in Rusland,
tenzij Poetin zijn economie op een andere leest weet te schoeien. Maar dat
laatste zie ik niet snel gebeuren.