"Erdogan
heeft deur met Rusland weer open gezet"
Analisten staan nog sceptisch tegenover de nieuwe ontwikkelingen. TurkStream wordt door velen gezien als de zoveelste Russische poging om voormalige Sovjetvrienden, Oekraïne en andere Oost-Europese staten, buitenspel te zetten in Moskou's poging om de Europese gasmarkt via nieuwe pijpleidingroutes te bevoorraden. TurkStream's capaciteit zal maar voor een relatief klein deel, 16 miljard kubieke meter per jaar, voor de Turkse markt zijn. De resterende 47 miljard kubieke meter per jaar is bedoeld voor de Zuid-Europese markt, vooral de Balkanregio, Griekenland en Italië. Turkstream maakt het bijna in één keer duidelijk dat Rusland van haar afhankelijkheid van het Oekraïense pijpleidingstelsel af wil. De Russische gasgigant Gazprom heeft al aangegeven, nadat het nieuws over de rapprochement tussen Rusland en Turkije naar buiten kwam, dat men op zoek is naar lange-termijn investeringen voor het TurkStream project. Igor Shatalov, Gazprom's VP Financiën, zei dat er rond 11,4 miljard Euro nodig is om de vier pijpleidingen van TurkStream te financieren. Het project, waarbij Gazprom en het Turkse BOTAS zullen samenwerken, kan snel worden hervat na bijna twee jaar te hebben stilgelegen.
““Een deel van de Europese staten is niet blij met deze ontwikkelingen””
Turkstream
is ook een van alternatieven voor Rusland om haar vingers in de gassector van
de EU te houden. Brussel doet al jaren haar best om de afhankelijkheid van
Russisch gas te verminderen, maar de diverse lidstaten houden zich niet aan de
Europese afspraken hierover. Nordstream 2 is hiervan een voorbeeld. Moskou's plan
om een andere, niet-Oekraïense pijpleiding te bouwen, namelijk SouthStream (via
Bulgarije) is echter door Brussel afgeschoten. Putin hoopt echter nog
steeds ook dit project nieuw leven in te kunnen blazen.
Een deel van de
Europese staten is niet blij met deze ontwikkelingen. De voortdurende Russische
militaire inmenging in de Oekraïne en Krim, de militaire dreiging naar de
Baltische Staten (lid van de EU en NAVO), maken velen huiverig voor de nieuwe
afhankelijkheid van Russisch gas. Op hetzelfde moment is men bang dat een
verhoogde Russisch - Turkse samenwerking, niet alleen op gas maar ook
militair-economisch of nucleair, de invloedssfeer van Moskou in deze cruciale
regio zal vergroten. De agressieve houding van Moskou in het Syrisch conflict,
de grootschalige samenwerking met Iran en de toenemende interventies in het
Midden-Oosten, wordt niet licht opgenomen.
Voor Turkije ziet het plaatje er uiteraard geheel anders uit. Ankara is bezig met
het ontwikkelen van haar eigen binnenlandse energie-infrastructuur, waarbij de
positie van gas moet gaan concurreren met kolen en andere brandstoffen. De
Turkse ambitie voor nucleaire energie is uit de ijskast gehaald indien de
huidige dooi in de betrekkingen met Rusland wordt voortgezet. Rusland is
namelijk de leverancier en bouwer van het grootste nucleaire energieproject in
Turkije. Op hetzelfde moment ziet het land de voordelen van haar geografische
positie, als spin in het web tussen het Midden-Oosten, de Kaspische regio en
Europa. De rationele overweging om via Turkije gas en olie-export pijpleidingen
te laten lopen vanuit Iran, Azerbaijan, Centraal-Azië of zelfs Egypte-Israël,
zijn makkelijk uit te leggen. Het grootste gasmarkt potentieel binnen de
Europese markt ligt in de toekomst in Zuidoost-Europa, waarbij Italië,
Griekenland en de Balkan zeer hongerig zijn naar nieuwe aanvoer. Rusland, historisch
gezien al een grote leverancier in Zuidoost-Europa, ziet Turkije als een optie
om de Oekraïens-Europese connectie te verzwakken.
De hernieuwde toenadering tussen Turkije en Rusland zal velen ongerust maken.
Op diverse geopolitieke terreinen zit er echter toekomst in een Turks-Russische
alliantie. Voor Turkije is Rusland een strategisch sterke partner, met grote
invloed in de omringende regio's, vooral Centraal-Azië. De Russische
machtspolitiek in het Midden-Oosten wordt ook door Ankara op de voet gevolgd.
Moskou heeft er alles aangedaan om een verdere integratie van Turkije in de EU
en NAVO tegen te gaan. Zeker nadat Turkije aangaf met Oekraïne en Roemenië te
willen praten over een militaire samenwerking, waarbij de versterking van
marine in de Zwarte Zee als aandachtspunt zou gelden, verhoogde Moskou de druk.
Bilateraal overleg heeft er zeker plaatsgevonden, waarbij ook Arabisch-Israëlische
kanalen niet zullen zijn vergeten. Het is dan ook niet geheel toevallig dat net
voor de officiële verontschuldiging van Erdogan aan Putin, Turkije en Israël
hun relaties weer hebben verbeterd. Technologische voordelen, militaire
samenwerking en regionale machtspolitiek spelen hierbij zeker een rol. Vergeet
niet dat Turkije zeer geïnteresseerd is in het kopen van Israëlisch gas de
komende jaren. De tandem Moskou-Tel Aviv, na diverse bezoeken van de Israëlische
premier Benjamin Netanyahu aan Moskou, heeft duidelijk vruchten afgeworpen. Turkse
en Israëlische bronnen hebben al aangegeven dat officiële onderhandelingen over
de levering van 8-10 miljard kubieke meter gas per jaar snel zullen starten.
Beide partijen geven aan dat het eerste Israëlische gas naar Turkije rond 2020
kan gaan. Rond de 15 Turkse partijen hebben al interesse getoond.
Analisten geven ook aan dat de huidige dooi tussen Ankara en Moskou, gesteund
door Israël, tevens positief kan uitwerken voor de kwestie Cyprus. Tel Aviv en
Moskou hebben zeer warme banden met Cyprus. Een triumviraat dat samen met
Turkije rond de tafel gaat zitten is misschien wel succesvol. Voor Turkije en
Cyprus kan hieruit ook nog een extra voordeel uitkomen, namelijk de levering
van Israëlisch en Cypriotisch gas aan Turkije via eenzelfde project (LNG of
pijpleiding). Ankara kan zo haar energy hub droom zeker verwezenlijken, zonder
dat de EU hiertegen zal protesteren. Al dit gas kan worden meegenomen in een
andere pijpleiding, namelijk Rusland's TurkStream project!
Cyril Widdershoven
is partner energie risk consultancy VEROC en senior fellow Hazar Istanbul