Jan Paul van Soest over het Parijse klimaatakkoord als één groot feest van implicatieve ontkenning: een zeer scherpe doelstelling, maar niemand die ernaar handelt
De geleerde professor Sickbock vindt in het Olivier B. Bommel-verhaal ‘De Zonnige Kijk' bij toeval een roze bril uit. Wie daardoor kijkt, ziet de situatie buitengewoon positief. De realiteit kleurt roze, de zorgen verdwijnen. Tijdens mijn inleiding ‘Twijfelbrigade 2.0' op de negende editie van het Springtij Forum eind september op Terschelling, heb ik die roze bril even opgezet. Dat was nog voor het SR1.5-rapport van het IPCC, waarin wordt uitgerekend dat we de opwarming nog nét binnen de 1,5 graden kunnen houden. Het vergt wel wat: netto-CO2-verwijdering uit de atmosfeer, al over twintig, dertig jaar of zo, CCS, kernenergie, een ongekende verbetering van de energie-efficiency en zo verder.
Het is vijf seconden voor twaalf, is de strekking van het IPCC-rapport, maar om twee seconden voor twaalf verschijnen James Bond en Batman tezamen, en om een seconde voor twaalf is de wereld toch nog gered. Iedereen rijdt elektrisch, heeft zonnecellen op dak en auto, wouden aan windturbines wekken subsidieloos schone stroom op, Rusland, de VS, Nigeria, Venezuela en tal van andere landen laten hun fossiele voorraden in de grond zitten, de tientallen bestellingen bij Boeing en Airbus worden afgeblazen, op een koude winteravond - die zijn er dankzij ons doeltreffende handelen dan nog - gooit oom Karel een handvol waterstofkorrels in de open haard, die lustig knispert, en de raceauto van Max Verstappen heeft een snelheidsbegrenzer gekregen.
Mij inspireert de roze bril niet. Dat komt doordat de wet van de creatieve spanning wordt overtreden. Die zegt dat doeltreffende actie alleen ontstaat als de afstand tussen de realiteit, die eerlijk en open onder ogen moet worden gezien, en de visie, de te realiseren situatie, hanteerbaar is. Ons menselijk brein hanteert verschillende tactieken om met een onhanteerbaar groot verschil tussen visie en realiteit om te gaan. De roze bril is zo'n tactiek: de werkelijkheid bijkleuren omdat deze in het volle daglicht moeilijk te verdragen is. Het valt wel mee, er gebeurt zo veel, iedereen heeft toch het Parijs-akkoord ondertekend, kijk eens hoe snel de kosten van zonne-energie dalen, en zelfs Trump erkent nu toch dat het opwarmt?
“De grootste ontkenning, links en rechts, is wel die van de trade-off tussen het klimaatdoel en de groei van het BBP”
Een tweede tactiek is de visie en ambities naar beneden bijstellen. Laten we realistisch zijn, transitie ok, maar het mag niet te veel kosten, Nederland moet niet vooroplopen, en met adaptatie komen we ook wel een eind. De Twijfelbrigade 1.0 ontkent letterlijk dat het klimaat verandert en/of dat de verandering door de mens komt, alle bewijzen ten spijt. Onder meer PVV, Forum voor Democratie en Elseviers Weekblad zitten nog middenin dat stadium, en verspreiden met regelmaat baarlijke nonsens over het klimaat. Maar grosso modo zijn we langzamerhand in het stadium van de interpretatieve en vooral implicatieve ontkenning beland, oftewel: selectief winkelen in de kennis, respectievelijk de gevolgen van de situatie niet kunnen of willen zien.
Het Parijse klimaatakkoord was één groot feest van implicatieve ontkenning: een zeer scherpe doelstelling, maar niemand die ernaar handelt. Dat geldt voor alle landen, en alle kanten van het politieke spectrum. 'Rechts' schrapt maatregelen die ze aan die kant als te duur en/of niet populair beschouwen, zoals rekening rijden, ‘links' blokkeert maatregelen die daar als ‘fossiele lock-in en/of niet populair worden beschouwd, zoals CCS. Wie geen passende maatregelen accepteert neemt in wezen het doel niet au sérieux.
De grootste ontkenning, links en rechts, is wel die van de trade-off tussen het klimaatdoel en de groei van het BBP. Kijk, de oude formule I=P*A*T geldt nog steeds: de impact (hier emissies) is een functie van de bevolkingsomvang (Populatie, P), de welvaart (Affluence, A, BBP), en de technologie (T). Op technologie wordt veel winst geboekt, maar de verbeteringen van de factor T (emissies per eenheid energie) worden continue opgevreten door groeiende volumina goederen en diensten, oftewel A, die geconsumeerd worden door een groeiende populatie P. Maar die zijn onbespreekbaar. Roze brillen, ongefundeerd optimisme - ik word er droef van. Maar ook van donkere brillen: cynisch realisme en bij de pakken neerzitten. Geen van beide zet me aan tot actie.
Maar waar moeten we het dan van hebben? De ‘derde weg' die mij in elk geval houvast biedt is die van de hoop. De motivatie om te handelen wordt dan niet ontleend aan de werkelijkheid die al dan niet gekleurd, roze of juist zwart, wordt waargenomen, maar aan de juistheid van de zaak (‘the good cause') en de persoonlijke, morele erkenning daarvan. Hoop zoals Vaclav Havel bedoelde toen hij schreef: "Hoop is een kwaliteit van de ziel, en is niet afhankelijk van wat er in de wereld gebeurt (...) Hoop is niet hetzelfde als optimisme. Evenmin de overtuiging dat iets goed zal aflopen. Wel de zekerheid dat iets zinvol is, ongeacht de afloop, het resultaat".
Jan Paul van Soest is partner bij De Gemeynt, samenwerkingsverband van adviseurs, denkers en entrepreneurs, zie www.gemeynt.nl