Rob de Wijk: "Toekomst Nord Stream 2 hangt af van wijze waarop conflict met Rusland over Oekraïne wordt opgelost"
Het wordt spannend rond Nord Stream 2, de pijpleiding die over een jaar of vijf jaarlijks 55 miljard kubieke meters gas van Rusland via de Oostzee naar Europa moet transporteren, net als de eerder gerealiseerde Nord Stream-gasleiding. Het probleem is dat twee onverzoenlijke kampen tegenover elkaar staan. Simpel gezegd stelt het ene kamp de pijpleiding voor als een puur economisch project. Duitsland, de aanvoerder van dit kamp, vindt dat de politieke bemoeienis zich moet beperken tot de zorg om de strikte naleving van de juridische verplichtingen rond de bouw en exploitatie van de pijpleiding. De Duitse minister van economische zaken Sigmar Gabriel meende zelfs dat de leveringszekerheid van de gasvoorziening zal worden vergroot omdat de band tussen producent en consument wordt versterkt.
Haaks
Zeker die laatste visie wordt niet gedeeld door het kamp dat Nord Stream 2 niet wil. Dat zegt dat het hele project haaks staat op Energie Unie; het EU-project om door middel van grotere efficiëntie, vergroening en diversificatie minder afhankelijk te worden van een beperkt aantal energieleveranciers. Het valt inderdaad moeilijk te ontkennen dat de afhankelijkheid van Rusland door deze nieuwe pijpleiding groter wordt.
Destabiliserend
De oppositie tegen Nord Stream 2 bouwt zich momenteel snel op. Onlangs schreven de leiders van vrijwel alle Midden- en Oost-Europese landen, inclusief de Baltische Staten een brief aan EU-president Jean-Claude Juncker, waarin zij waarschuwden voor "de potentieel destabiliserende geopolitieke gevolgen" van het project. Dat is logisch omdat deze landen zich het meest bedreigd voelen door de nieuwe Russische oorlogsretoriek. Bovendien willen zij niet dat Oekraïne door Nord Stream 2 door Rusland verder in de houdgreep kan worden genomen. Oekraïne krijgt momenteel 2 miljard euro aan doorvoerrechten. Maar als het aan Rusland ligt wordt gestopt met de doorvoer van gas als de nieuwe leiding operationeel is.
“"Is het ondenkbaar dat Rusland de Krim opgeeft, dan is het even ondenkbaar dat Westen annexatie-sancties opgeeft"”
Opmerkelijk
De brief schrijvende leiders kregen steun van Manfred Weber, de voorzitter van de centrumrechtse Europese Volkspartij in het Europese Parlement. In een brief aan Gabriel wees ook hij op de gevolgen voor Oekraïne. Inmiddels heeft Gabriel gezegd dat het hele project wordt afgeblazen als Rusland na voltooiing van de pijpleiding de gaskraan naar Oekraïne inderdaad dichtdraait. Opmerkelijk genoeg staan in Duitsland en Frankrijk de regeringen tegenover de parlementen die tegen zijn. Ook de Europese Commissie is kritisch, hoewel die nog niet heeft aangegeven het plan te zullen torpederen.
Kongsis
De grote vraag is nu hoe reëel de vrees van de critici is als het om de geopolitieke gevolgen gaat. Het is ontegenzeggelijk waar dat Rusland zijn investeringen in het buitenland en zijn staatsbedrijven aanwendt om bilaterale kongsis met individuele lidstaten van de EU te sluiten. Dat levert politieke afhankelijkheden op en speelt de lidstaten uit elkaar. Het is ook ontegenzeggelijk waar dat Rusland in tijden van conflicten de aanval zal openen op dit soort afhankelijkheden, ook al schaadt dit de economie van Rusland zelf.
Onbruikbaar
De reden is dat de export van gas en olie een van de weinige machtsmiddelen is die Rusland heeft. Militaire macht is goeddeels onbruikbaar en voor de rest exporteert Rusland niet veel. Want vrijwel niemand heeft iets ‘made in Russia' in huis. Maar het belangrijkste argument van de critici is toch dat Rusland geen gunst mag worden verleend na de annexatie van de Krim en de steun aan de afscheidingsbeweging in het oosten van Oekraïne. Bovendien moet Rusland eerst maar eens zijn toon matigen.
Harde dobber
Mijn inschatting is dat de toekomst van Nord Stream 2 afhankelijk is van de wijze waarop het conflict met Rusland over Oekraïne wordt opgelost. Als het ondenkbaar is dat Rusland de Krim opgeeft, dan is het even ondenkbaar dat het westen zijn sancties opgeeft die naar aanleiding van de annexatie zijn opgelegd. Als dat zo is zou Duitsland wel eens een harde dobber kunnen krijgen om Nord Stream 2 daadwerkelijk van de grond te krijgen.
Rob de Wijk is directeur van het The Hague Centre for Strategic Studies (HCSS) en professor Internationale Betrekkingen aan de Universiteit Leiden. In zijn column gaat hij in op de energievoorziening in het licht van de internationale verhoudingen.