In het voorjaar van 2011 schrijft Thijs Zonneveld een column met als titel: “Die berg komt er!” Kort samengevat is het plan om in Nederland een berg te bouwen. Waarom? Omdat het kan, al heeft het plan ook een paar praktische voordelen. Wielrenners kunnen dan op Nederlandse bodem oefenen met lange stukken bergop fietsen. En we kunnen dan in eigen land op wintersport en als klap op de vuurpijl kan de berg ook gebruikt worden voor het opwekken/opslaan van energie. Omdat er genoeg enthousiasme voor het plan is, wordt een aantal studies uitgevoerd naar de technische en financiële haalbaarheid. Conclusie: technisch zou het wellicht kunnen, maar de kosten hiervan zijn gigantisch. Orde grootte: 5.000 miljard euro. Conclusie: De berg kwam er niet.
Spoel de klok een jaar of 8 vooruit en op een bepaalde manier lijkt de vraag rondom de bouw van twee vermogenscentrales (‘kerncentrales’ in de volksmond) op het plan om de berg te bouwen. Een groot infrastructuurproject waarbij een deel van de bevolking niet overtuigd is van nut & noodzaak. En – net zoals bij de berg – verwacht ik dat de twee kerncentrales bij Borssele waarop het Kabinet inzet er niet gaan komen. Waarschijnlijk zullen de traditionele argumenten (kosten, bouwtijd, afval, risico’s, etc.) zeker een rol spelen, maar ik verwacht niet dat deze de doorslag zullen geven.
“Vijf jaar na de inbedrijfstelling is steenkool volledig uit de gratie gevallen en wordt besloten dat de centrales moeten sluiten”
Let me explain.
Begin jaren 2000 start de bouw van drie moderne kolencentrales, die in 2015 en 2016 in bedrijf worden genomen, onder andere om de industrie van goedkope elektriciteit te voorzien. Hoe groot de rol van de Nederlandse overheid hierbij precies was weet ik niet, maar het is mij wel duidelijk geworden dat de overheid in het voortraject een actieve rol heeft gespeelt. Vijf jaar na de inbedrijfstelling is steenkool volledig uit de gratie gevallen en wordt besloten dat de centrales – ondanks een technische levensduur van 40 jaar – in 2030 moeten sluiten. Bovendien wordt tot de sluiting de jaarlijkse productie gemaximaliseerd op 35%. Echter, de inkt van de productiebeperking is nog niet droog of deze wordt na het uitbreken van de Oekraïne-oorlog (tijdelijk?) losgelaten, als er een acuut aardgastekort dreigt en de energieprijzen door het dak schieten.
Een ander voorbeeld is Duitsland, dat na de kernramp bij Fukushima besloot alle kerncentrales versnelt te sluiten. Dit ondanks dat sommige Duitse centrales pas 35 jaar oud zijn; met Duitse Degelijkheid zijn ontworpen, gebouwd, onderhouden en bedreven, en (mede daardoor) tot de top behoorden. Na het uitbreken van de Oekraïne-oorlog brak er een hevige discussie uit om de nog operationele centrales zo lang mogelijk in bedrijf te houden, om zo de vraag naar aardgas in de elektriciteitssector te verminderen. Uiteindelijk is besloten dat de drie nog operationele centrales niet per 31 december 2022 te sluiten maar (in ieder geval) tot april 2023 open blijven, al moest dit besluit wel bij de hellepoorten vandaan gesleept worden.
“Ik heb sterkte twijfels of het huidige kabinet over voldoende daadkracht en politiek kapitaal beschikt om garanties voor schadeloosstelling af te (kunnen) geven”
Deze twee casussen hebben laten zien dat de politiek wispelturig kan zijn; iets waar investeerders huiverig voor zijn. Daarbij wordt in de discussie vaak voorbij gegaan aan het feit dat de overheid niet de partij is die de nieuwe centrales ‘bestelt’. In Nederland zijn het de elektriciteitsproducenten, zoals RWE, EPZ, Vattenfall of EDF die dit doen, al dan niet in combinatie met investeerders zoals pensioenfondsen. Ik ben financieel specialist noch jurist, maar een vorm van financiële compensatie in geval van gedwongen vroegtijdig sluiting lijkt me geen ondenkbare eis die op tafel zal liggen. Zonder harde garanties zijn de financiële risico simpelweg te hoog; zeker in het licht van de recente uitspraak over schadeloosstelling van de kolencentrales. Ik heb echter sterkte twijfels of het huidige kabinet over voldoende daadkracht en politiek kapitaal beschikt om dergelijke garanties af te (kunnen) geven.
Vergelijkbaar hiermee is de vraag op welke manier de overheid de bouw financieel gaat ondersteunen. Rutte IV heeft 5 miljard euro gereserveerd voor de bouw van twee kerncentrales, al is nog onduidelijk of dit geld gebruikt wordt voor de staatsdeelneming waar het kabinet op heeft gehint. Over de Staatsdeelneming – of andere besteding van de 5 miljard euro – zal op een gegeven moment een fundamentele keuze gemaakt moet. Ik betwijfel hoeveel politiek draagvlak er is voor een dergelijke uitgave terwijl de rente, inflatie en staatschuld oplopen en de koopkracht als een pudding in elkaar zakt.
“Tot slot heeft Nederland niet een reputatie om grote en complexe (infrastructurele) projecten binnen tijd en budget af te ronden”
Daarnaast ontbreekt het in Nederland aan een maatschappelijk brede (of in ieder geval: vocale) pro-kernenergiebeweging. Afgezien van een aantal parlementariërs en een verdwaalde columnist is het oorverdovend stil. Ik kan niet inschatten of het anti-kamp per sé groter is dan het pro-kamp, maar het is in ieder geval veel vocaler en actiever op bijvoorbeeld de sociale media. Met een beetje pech wordt de hele discussie gekaapt door het anti-kamp voordat hij goed en wel is begonnen, waardoor een inhoudelijk debat onmogelijk wordt (voor zover dat überhaupt nog mogelijk was). Hierdoor zal het draagvlak (en daarmee: politieke steun) eerder af- dan toenemen.
Tot slot heeft Nederland niet een reputatie om grote en complexe (infrastructurele) projecten binnen tijd en budget af te ronden. De Betuwelijn, de zeesluis bij IJmuiden en de Noord-Zuid lijn zijn slechts een paar voorbeelden en spreken voor zich.
Ondanks alles hoop ik dat de politiek mijn ongelijk bewijst en dat de nieuwe kerncentrales er komen. Ik denk dat deze een goede toevoeging op de huidige en toekomstige elektriciteitsmix zijn. Zoals de slogan van het nationale casino lange tijd was: “Speltip 1: Spreid je kansen!”. Daarnaast is de productie van kerncentrales onafhankelijk van het weer, heeft een beperkte footprint en zijn de risico’s – in mijn ogen – beheersbaar.
“De discussie over wat er moet gebeuren met het geproduceerde kernafval is wat mij betreft achterhaald”
Daarbij is de discussie over wat er moet gebeuren met het geproduceerde afval wat mij betreft achterhaald. Nederland moet toch al een permanente eindberging en bijbehorende infrastructuur inrichten voor het afval uit onder andere de kerncentrales van Dodewaard en Borssele. Of we wel of geen nieuwe bouwen heeft hier totaal geen invloed op. Aangezien de eindberging er toch moet komen, kunnen we daar wat mij betreft maar beter zo goed mogelijk gebruik van maken.
Blijft over de kosten van een nieuwe centrale. De afgelopen jaren is er wereldwijd veel ervaring opgedaan met de bouw van nieuwe centrales zoals de EPR, AP1000 en APR1400. Ik ben ervan overtuigd dat de kosten beheersbaar zijn, mits ‘we’ besluiten niet eigenwijs te zijn. Dus niet zelf het wiel opnieuw willen uitvinden, maar in plaats daarvan gebruik maken van de kennis en ervaringen die wereldwijd zijn opgedaan. Als we dat doen, dan zou het zomaar eens moeten lukken om voor 2040 tegen aanvaardbare kosten twee nieuwe kerncentrales in bedrijf te hebben.