Econoom Bert Tieben: "Zon-PV vermogen steeg sinds 1980 wereldwijd met een factor tienduizend"
Op 4 februari sprak Wim Sinke zijn oratie uit Van terawatts naar toekomstdroom over de rol van zonne-energie. Sinke is een technologie-optimist, zoals hij dat zelf noemt en daar is bij zon-PV alle reden toe. Sinds 1980 zijn zon-PV-systemen grofweg een factor 50 goedkoper geworden en het omzettingsrendement van panelen is verdubbeld tot 20%. Logisch dat het opgesteld vermogen aan zon-PV wereldwijd in 35 jaar is toegenomen met een factor van maar liefst 10 duizend. Dat zijn indrukwekkende resultaten. Zonne-energie heeft volgens Sinke een enorm potentieel, al is het benutten van dat potentieel "een uitdaging zonder weerga". Economen staan niet bekend als optimisten. Integendeel. U weet wellicht dat de bijnaam van de economie de "dismal science" is vanwege het negativisme dat inherent lijkt aan de economische logica. De term slaat vooral op de 19de eeuw toen economen het einde van de groei bleven voorspellen, ook al kwam de industriële revolutie feitelijk net op stoom.
Jevons-paradox
Uit deze periode kennen we de Jevons-paradox naar de Engelse econoom William Stanley Jevons (1835-1882). Engeland was in het midden van de 19e eeuw in de ban van een dreigend gebrek aan kolen als gevolg van de industrialisatie. Technologie-optimisten stelden dat technologische vooruitgang dit probleem zou oplossen. Maar Jevons liet in zijn boek The Coal Question (1865) zien dat het omgekeerde het geval is. Technologie verbetert de efficiëntie van het gebruik van steenkool en dat veroorzaakt meer, niet minder consumptie van kolen. Verhoogde energie-efficiëntie heeft een ‘rebound' effect, mede omdat de kosten per energie-eenheid voor de energieverbruiker dalen. In de moderne samenleving kan ‘moral self licensing' een verklaring vormen. Deze term verwijst naar het goede gevoel van investeringen in duurzaamheid zoals een spaarlamp of een zonnepaneel. Na zo'n goede daad kunnen de teugels op andere fronten wel iets losser, iets vaker met de auto bijvoorbeeld.““Pad naar zonnige toekomst is nog met voetangels en klemmen bezaaid, maar (gedrags)economie is voor een keer geen spelbreker””
Dit rebound effect tikt aan. Empirische studies laten zien dat de impact van het rebound effect op het elektriciteitsgebruik van een huishouden kan oplopen tot 50%. Dit betekent dat de helft van de besparing weglekt via een hoger verbruik. Zo gebruiken koelkasten steeds minder elektriciteit, maar ze worden ook groter, staan kennelijk langer open of vriezen vaker tot lagere temperaturen. Dat drijft het verbruik allemaal weer op. Nog vorige week werden de resultaten openbaar van een langjarig onderzoek in Engeland naar de effecten van brandstofefficiency van auto's. Auto's worden zuiniger met als gevolg dat automobilisten meer gaan rijden. Per saldo raken we via dit rebound effect weer 20% van de efficiëntiewinst kwijt.
Prikkel
Zal rebound het technologie-optimisme van Sinke in de schaduw stellen? Zon-PV op het dak kan de marginale kosten van het elektriciteitsverbruik flink reduceren. Dat kan een prikkel zijn voor huishoudens om meer elektriciteit te consumeren, waardoor de fossiele centrale op een gegeven moment weer zal moeten draaien.
Recent onderzoek laat zien dat het zo'n vaart niet hoeft te lopen. De dissertatie van Joseph McAllister aan de Universiteit van Californië in Berkeley, onderzoekt het energiegebruik van 2.400 huishoudens voor en na plaatsing van een zon-PV-systeem. Verrassend genoeg daalde het elektriciteitsgebruik van deze huishoudens in het eerste jaar na plaatsing, om in de jaren daarna licht te stijgen. Per saldo was het rebound effect circa 5%, relatief beperkt dus.
Breed
Interessant is dat het rebound effect positief gecorreleerd is met de capaciteit van het zon-PV systeem. Hier geldt kennelijk wie breed heeft laat breed hangen: met een flinke set zonnepanelen op het dak mag de droger best wat langer draaien of kan die airco eindelijk worden aangeschaft. Maar ook voor deze categorie blijft het rebound effect relatief beperkt en resteert per saldo een flinke reductie van de CO2 emissie per huishouden.
Gelukkig is een zonnepaneel geen koelkast. Het pad naar de zonnige toekomst van Wim Sinke is nog met voldoende voetangels en klemmen bezaaid, maar de (gedrags)economie speelt voor een keer niet de rol van spelbreker. Voorlopig althans.
Bert Tieben is hoofd van het cluster Marktwerking en Duurzaamheid van SEO Economisch Onderzoek