Perverse effecten ondergraven het beleid voor duurzame energie

Bert Tieben over de omslag van energiesubsidie naar "zonbelasting"

De zonnepanelen van uw buurman zorgen ervoor dat u meer betaalt voor energie. Het energiebedrijf op Curaçao laat huishoudens en bedrijven extra betalen als zij zonnepanelen installeren. Als de regels voor de energiemarkt niet kloppen met de doelstellingen voor duurzame energie, ondergraven perverse effecten de realisatie van de duurzame ambities.

De Volkskrant had 7 oktober een primeur. Volgend jaar gaat uw energierekening met 70 euro omhoog. De oorzaak? Succesvol beleid. We gebruiken minder gas en elektriciteit dan verwacht. Daardoor brengt de energiebelasting minder op dan gehoopt. Dat moet worden goedgemaakt door de heffing te verhogen.

Volgens de Volkskrant vormt vooral het succes van de zonnepanelen een probleem. Het vermogen aan zonnestroom groeit spectaculair, van 90 MW in 2010 naar bijna 1.500 MW in 2015. Voor huishoudens zijn zonnepanelen aantrekkelijk vanwege de mogelijkheid om eigen productie te salderen. De energieleverancier brengt alleen het netto verbruik in rekening (levering minus teruglevering). De productie van zonnestroom heeft dus als bijkomend voordeel dat u hierover geen energiebelasting, btw en ODE (Opslag Duurzame Energie) verschuldigd bent.

Dit betekent echter minder inkomsten voor de staat, terwijl de kosten van de stimuleringsregelingen voor duurzame energie oplopen. Zo nemen de uitgaven voor de SDE+-subsidie toe van 393 duizend euro in 2016 tot 2,3 miljard euro in 2020. Energieconsumenten betalen deze subsidies via de ODE, die dus navenant zal moeten stijgen. Saldering betekent dat de ODE moet worden opgebracht door een krimpend aantal huishoudens die de kosten dus nog veel sterker zien stijgen dan anders al het geval zou zijn. Uw buren betalen de subsidie op uw zonnepanelen en ook voor windenergie, biomassa en andere bronnen van duurzame energie.

“U kunt dus nog een tijdje profiteren van de goedgevigheid van uw buren.”

Minister Kamp heeft de salderingsregeling verlengd tot 2023. U kunt dus nog een tijdje profiteren van de goedgevigheid van uw buren. Maar wees snel: de kans bestaat dat de wal het schip keert. Twee voorbeelden van hoe snel de urgentie van ingrijpen kan toeslaan. In Vlaanderen ontvingen PV-producenten een feed-in tarief dat werd betaald door de netbeheerder. De nettarieven werden om politieke redenen bevroren met een stuwmeer aan ongedekte verplichtingen tot gevolg. Om het gat te dekken werd in 2013 een netvergoeding ingevoerd voor de Vlaamse eigenaren van zonnepanelen.

Een soortgelijke situatie deed zich voor op Curaçao. Sinds 2011 kregen kleinverbruikers op het eiland de mogelijkheid om opgewekte stroom uit zonnepanelen te salderen (een kleine revolutie in een land waar de stroomproductie tot dat moment gemonopoliseerd was). Al in 2015 werd de saldering afgeschaft en vervangen door een vaste vergoeding per kWh die lager is dan het kleinverbruikerstarief. Ook moeten bezitters van een zonnepaneel maandelijks een producententarief betalen van circa € 8 per kWp voor particulieren en € 16 per kWp voor zakelijke producenten, in de volksmond al snel de ‘zonbelasting' genoemd.

De argumentatie achter deze ‘zonbelasting' klinkt bekend. Toenemende invoeding van zonnestroom betekent verminderde dekking van de netkosten. Om te voorkomen dat steeds minder aansluitingen een steeds hoger nettarief gaan betalen, is besloten de rekening neer te leggen bij de PV-bezitters ‘aangezien deze de verminderde dekking veroorzaken'. Het producententarief is zo vastgesteld dat ‘kostenneutraliteit' voor de netbeheerder bereikt wordt.

Moet Nederland het voorbeeld van Vlaanderen en Curaçao volgen en een "zonbelasting" invoeren om te voorkomen dat de energierekening van niet-PV-bezitters onbetaalbaar wordt? Het antwoord is nee. De omslag van subsidie naar zonbelasting wordt door de eigenaren van PV-systemen om begrijpelijke redenen slecht begrepen, zeker wanneer de omslag zoals in Curaçao zo snel op introductie van de salderingsregeling volgt. Boze brieven, rechtszaken en beschuldigingen van machtsmisbruik (netbeheerder Aqualectra is tevens de grootste stroomproducent) liggen op de loer. Belangrijker nog: een producententarief voor zon-PV zet een rem op de ontwikkeling van zonnestroom waar het doel van het beleid juist is om het aandeel duurzame energie sterk te vergroten. Over pervers beleid gesproken.

Overheidsbeleid moet voldoen aan de regels voor behoorlijk bestuur. Daar is betrouwbaarheid een belangrijk onderdeel van. Knipperlichtbeleid voor zonnepanelen past niet bij een betrouwbare overheid. Hoe dan wel? Simpel: fiscaliseer de ODE en laat alle burgers en bedrijven meebetalen aan de subsidies voor duurzame energie. Iedereen profiteert tenslotte ook van de positieve milieueffecten. Een producententarief is in Nederland wellicht ook een goed idee om de stijgende kosten van het netbeheer te dragen, maar dan wel voor alle producenten. Thans dragen alleen de consumenten de kosten van het netbeheer. Hoog tijd om daar verandering in te brengen. Kern is echter dat voorkomen moet worden dat perverse effecten de realisatie van het beleid voor duurzame energie in de weg staan.