Opnieuw heeft de VS gedreigd met een verdere verscherping van sancties tegen bedrijven die betrokken zijn bij de aanleg van gaspijpleidingen tussen Rusland en Europa. “Get out now or risk the consequences”, zei US Secretary of State Michael Pompeo. Hij doelde op de bedrijven en personen die direct of zelfs indirect betrokken zijn bij de aanleg van de Nord Stream 2 pijpleiding tussen Rusland en Duitsland. Dit betreft onder andere Shell, Uniper, Winthershall en Engie. Eerdere sancties leidden er eind vorig jaar al toe dat het leggen van pijpleidingen op grotere diepte (>30 meter) onmogelijk werd gemaakt voor bedrijven – zoals Allseas – die ook zaken doen met de Amerikanen. Maar het gaat nog verder. Ook dreigt de VS inmiddels met sancties tegen bedrijven die bezig zijn met de aanleg van een andere pijpleiding. Deze moet van Rusland via Turkije richting Europa gaan lopen als de tweede tranche van het reeds deels gebouwde ‘Turk Stream’ project.
De reden voor de afkeer van de Amerikanen tegen de aanleg van de nieuwe gastoevoer van Rusland richting Europa is volgens hen eenvoudig: Europa zou te afhankelijk worden van de energie-importen uit Rusland. Vanuit Europa wordt met nadruk gesteld dat dit niet het geval is en dat het bovendien een lokale aangelegenheid is. De Duitse regering en de EU-woordvoerder hebben de Amerikaanse houding in scherpe bewoordingen veroordeeld. Er zijn ook alternatieven beschikbaar voor de meeste Europese landen om, indien nodig, op andere manieren in de gasbehoefte te voorzien. Denk hierbij vooral aan andere importcapaciteit voor aardgas via terminals voor LNG (vloeibaar gemaakt aardgas).
“Schuilen er andere redenen achter de sancties?”
Vanuit Rusland en Europa vraagt men zich hardop af of er geen andere redenen schuilen achter deze voorgenomen en eerdere sancties. Een voor de hand liggende drijfveer achter de Amerikaanse politiek is de verkoop van Amerikaans gas aan Europa. De afgelopen jaren is de import van LNG al aanzienlijk toegenomen in Europa. Nu de VS zelf de laatste jaren veel meer gas is gaan produceren, maar anderen dit ook doen (bijvoorbeeld Australië en Rusland), zoekt men naarstig nieuwe afnemers. Maar onder andere vanwege dezelfde forse toename van het aanbod van gas op de markt, is de gasprijs mondiaal zwaar onder druk komen te staan. Door de snelle opkomst van LNG, wat per tanker ‘overal heen kan’, is de gasmarkt daarnaast van een lokale of regionale markt naar een meer mondiale markt gegroeid en verkleinen de traditionele prijsverschillen tussen regio’s. Met name in Europa moet LNG concurreren met het ook in deze slechte markt nog altijd goedkoper te produceren en te transporteren pijpleidinggas uit Rusland.
Andere redenen die worden genoemd, zijn deels gerelateerd aan de aanstaande Amerikaanse verkiezingen en geopolitiek. Sommige analisten geven aan dat president Trump zich zou willen afzetten tegen de Russen om iedere schijn van inmenging door de Russen te voorkomen. Maar ook het structureel tekortschieten van de Europese bijdrage aan het NAVO-doel, om 2% van het overheidsbudget te besteden aan militaire doeleinden, zou volgens analisten een rol kunnen spelen. Om de Duitsers onder druk te zetten om meer te betalen, heeft Trump het aantal militairen dat gelegerd is in Duitsland al sterk teruggebracht. Deze sancties zouden een ander pressiemiddel kunnen zijn, want het ‘blokkeren van Nord Stream 2 heeft vooral impact op Duitsland waar de leiding moet aanlanden.
“Vanuit Rusland en Europa lijken de nieuwe pijpleidingen een stuk logischer”
Er is een wederzijds belang tussen Europa en Rusland als het gaat om leveringen van olie en gas. Europa, en Nederland in het bijzonder, produceert zelf steeds minder gas en moet daarom steeds meer gas importeren. Rusland is inmiddels goed voor zo’n 40% van de Europese gasimporten. De Russische economie is voor een groot deel afhankelijk van de opbrengsten van olie- en gasverkopen. Het voordeel van gastransport via een rechtstreekse pijpleiding, waar transitlanden zoals Oekraine geen invloed op hebben, is voor beide partijen groot. Voor Europa is dat extra voorzieningszekerheid en voor Rusland is dat de zekerheid van afname. Het alternatief in de vorm van LNG zorgt wel voor diversificatie, maar tegelijk ook voor meer onzekerheid. Immers, als er een relatief hogere prijs voor Amerikaans LNG geboden wordt in Azië, dan zal de LNG-tanker het gas normaliter niet tegen een lagere prijs in Europa lossen. Het zogenoemde ‘safety-gas’ of ‘Freedom Gas” dat Trump als alternatief biedt, is dus minder ‘safe’ dan het mogelijk op het eerste gezicht lijkt. En dan laten we de discussie over de wenselijkheid van het importeren van vloeibaar Amerikaans gas, dat geproduceerd wordt uit door Europa zo verguisde schaliegas-technieken, nog buiten beschouwing.
Dat de Nordstream 1 en 2 leidingen aanlanden in Duitsland is ook geen toeval. Duitsland is nu al vele jaren de grootste afnemer van Russisch gas en de aanvoer uit Nederland zal afnemen. De Duitsers willen ook hun vele kolencentrales sluiten in de periode tot 2038. Daarnaast is de Energiewende gericht op het sluiten van kerncentrales. Kolen- en kerncentrales zullen gedurende geruime tijd deels vervangen moeten worden door extra verbruik van aardgas en natuurlijk ook door nog meer niet-fossiele energie. De rol van (aard-)gas als energiebron wordt in Duitsland als grootste gasimporteur de komende jaren zo nog belangrijker voor het klimaatbeleid. Rechtstreekse levering van producent via een goed geleide, stabiele en moderne infrastructuur van de bron naar de afnemer is daarom belangrijk. Goed om te vermelden is het feit dat er, naast Nord Stream 2, ook een of meer extra LNG-importterminals in Duitsland gepland zijn. Ook voor de tweede grootste importeur van Europa, Turkije, geldt dat een uitbreiding van de gasinfrastructuur wenselijk was om de voorzieningszekerheid te vergroten. De eerste Turk Stream pijpleiding – van Rusland naar Turkije – is reeds operationeel. Een tweede parallelle leiding die vooral de toevoer van meer Russisch gas via Turkije naar zuid en oost Europa zou moeten vergemakkelijken, staat nu dus extra onder druk.
“Geeft Europa de pijp(leiding) aan Maarten?”
Met nog geen vier maanden te gaan tot de Amerikaanse verkiezingen kan de geopolitieke situatie verder verslechteren. De toon ten aanzien van de bouw van Nord Stream 2 wordt van beide kanten steeds scherper, en de mogelijke gevolgen – voor de politiek én het bedrijfsleven, inclusief een aantal Nederlandse ondernemingen – worden steeds groter. Daarnaast zal, gezien de hoger dan gemiddelde Europese gasvoorraden in combinatie met de lage gasprijs, er de komende maanden ook niet veel extra LNG uit de VS worden ingekocht als teken van ‘goodwill’. Het conflict kan potentieel escaleren en de onderlinge relatie tussen de VS aan de ene kant en Europa en Rusland aan de andere kant verder verslechteren. En die pijpleidingen? Die komen er waarschijnlijk toch wel, zij het met enige vertraging. Al moeten de Russen ze helemaal zelf bouwen.