Volgend jaar juni gaat de Notre Dame kathedraal in Parijs weer open en is dan toegankelijk voor de mensen. Na de brand in april 2019 was de Franse president Macron helder: in het voorjaar van 2024 moet de renovatie gereed zijn, want die zomer vinden de Olympische Spelen plaats in Parijs. Kathedralen doen er toe, hebben grandeur en zijn beelddrager. Interessant is dat hier langetermijnbeleid en kortetermijnbeleid bij elkaar komen. Kathedralen zijn ooit gebouwd met een verre horizon. Precies wat we nodig hebben voor ons energiebeleid. De stoere beslissing van Macron op in 2024 de herbouwde Notre Dame gereed te hebben is een mooie mix van kortetermijnactie, doelgerichtheid en daadkracht. De energiebouwwerken zijn de kathedralen van onze tijd. Lange termijnvisie en kortetermijnacties zijn nodig.
“We zijn vaak negatief over de Middeleeuwen, maar we kunnen veel leren van die tijd”
In april jl. vond in de kathedraal de Sint-Jan in den Bosch de eerste ‘Kathedralenbouwers- lezing’ plaats met als sprekers de professoren Kim Putters en Bas van Bavel. Ze spraken over de vraagstukken van vandaag, maar nadrukkelijk met reflectie op het verleden en met de kathedraal als icoon. Ze noemden de associatieve samenleving met coöperatief denken en verenigen als alternatief voor een vaak kille markt en een dominante overheid. Ze waren kritisch naar de politiek van vandaag. Beide pleitten voor weer een langetermijnblik, die voorkomt dat we op de korte termijn niks zien en alleen maar struikelen en vallen. En de verkeerde beslissingen nemen. Middeleeuwse praktijken?
We zijn vaak negatief over de Middeleeuwen, maar we kunnen veel leren van die tijd. We kunnen leren van de wijze druïde en de reflectie van de monnik. De rentmeester beheerde de landgoederen en de hofnar hield de vorst scherp. En het waren de gilden die de ambachtslieden verenigden en de kwaliteit borgden. Geen grote concerns, maar zelfstandig ondernemers die elkaar en de kwaliteit koesterden. In het energiebeleid van vandaag komen deze archetypen terug. Pieter Boot als de wijze druïde, Martin Visser als de rekenende rentmeester en de A12-plakker als de hofnar. De technici als de ambachtslui en de energiecoöperaties als moderne gilden.
“Recycling, slim omgaan met grondstoffen en schadelijke stoffen uitbannen is het echte noodzakelijk streven”
En de Middeleeuwen kenden de kathedralenbouwers. Het mooie is dat kathedralen niet in enkele jaren afgebouwd hoefden te worden. Men nam er soms honderden jaren voor. Met de tijd en de genade mee construeren. En iedereen deed mee, iedereen had zijn rol, iedereen zijn kwaliteit: metselen, zagen, glas-in-loodramen maken. Kathedralenbouwers denken in generaties. Veel zaken in onze samenleving vandaag zijn gebaseerd op meer en sneller. Niet per definitie op beter en een verdere horizon. Kathedralen hebben koningen, priesters en gelovigen van vele eeuwen geleden gehuisvest. En het mooie van de kathedralen is dat ze de vele eeuwen later gebouwde huizen, kerken, kantoren overleven. Hoezo achterlijke Middeleeuwen? Onze centrales gaan geen honderden jaren mee. Als alles meezit Borssele 80 jaar, maar de kathedrale kolencentrales moesten enkele jaren na oplevering al dicht. Windparken en zonnepanelen zijn goed en belangrijk, maar zullen korter leven dan de kathedralen. Recycling, slim omgaan met grondstoffen en schadelijke stoffen uitbannen is het echte noodzakelijk streven. De kathedraal van onze tijd.
“Misschien een idee voor onze energietransitie: meer maatschappij en minder overheid!”
Terug naar de kathedralenbouwers. Van Bavel wijst er ook op dat het de samenleving was die de kathedraal bouwde. The Pillars of the Earth zoals Ken Follett zo mooi schrijft in zijn boek. En de kathedraal vraagt voortdurend onderhoud en is eigenlijk nooit af. Net als de energietransitie, de verduurzaming van de Rotterdamse haven en huizen en kantoren die voortdurend in transitie zijn wat betreft energiehuishouding.
Ook de Sint-Jan in Den Bosch is vaak vele decennia in restauratie geweest. Zoals de Sagrada Familia in Barcelona een kathedraal van onze tijd is. De start van dit bouwwerk was eind negentiende eeuw en de afronding vraagt nog wel enkele jaren. Ook omdat men weigert overheidsmiddelen aan te nemen om de bouw te versnellen. Dan zijn industrie, energiebedrijven en particuliere huishoudens maar bedelaars. Donaties financieren in Barcelona het levenswerk van de Spaanse kunstenaar Gaudi. Anders is de kathedraal niet meer van de mensen. Misschien een idee voor onze energietransitie: meer maatschappij en minder overheid!
“Kathedralenbouwers dachten niet in periodes van vier jaar; ze dachten in eeuwen”
Van Bavel vergeleek onze samenleving met zijn wetten, regels, conventies en manier van samenleven als het bouwen van een kathedraal. Punt van aandacht is hierbij wel dat overheden ook zorgvuldig moeten zijn met wet- en regelgeving, want dat kan ook belemmerend werken. Zoals veel ondernemingen inmiddels weten. Wel moeten, net als kathedralen, steeds acties ondernomen worden om de robuustheid te kunnen garanderen en daarbij het oog op de mensen houden. Die moeten tenslotte de kathedraal bouwen; de energietransitie mee helpen slagen.
Interessant is dat Van Bavel, zonder de energiewereld te noemen, enkele cruciale factoren benoemt om succesvol aan de doorontwikkeling, de aanpassing van een dergelijk bouwwerk te blijven werken. Het gaat hier om brede participatie in besluitvorming en een maatschappelijke balans. Geen extremiteiten, geen polarisatie, maar gelijkwaardige vormen van overleg en de wil conflicten op te lossen. Waarbij kennis en expertise er toe doen. Dat was van belang bij het twee eeuwen lang bouwen aan een kathedraal en is nodig bij het bouwen aan de energietransitie. Daarom faalde de Toren van Babel wellicht. En worstelen wij vandaag zo met onze vraagstukken. En ja, als iets snel moet, dan moet je er de tijd voor nemen. Kathedralenbouwers dachten niet in periodes van vier jaar; ze dachten in eeuwen.
“Naast zijn droom van een hernieuwde Notre Dame heeft Macron ook een groots energieplan gepresenteerd met nucleaire en duurzame energie”
Volgend jaar zomer zijn dus de Olympische Spelen in Parijs. Met een vernieuwde Notre Dame kathedraal en een president die zichzelf als rechtsopvolger van de Lodewijk-koningen ziet. Naast zijn droom van een hernieuwde Notre Dame heeft Macron ook een groots energieplan gepresenteerd met nucleaire en duurzame energie. Deze plannen hebben (nog) niet de deadline van 2024. Evenals het ambitieuze kernfusie-project Iter, dat echt het tempo heeft van een kathedraal bouwen.
Natuurlijk zijn de Spelen belangrijk en verbroederend, maar ook: het gaat dan om fracties van seconden die winst of verlies bepalen. Het is het tegenbeeld van tweehonderd jaar bouwen. Het is de samenleving vandaag: het moet allemaal nu en hier en meteen. We hebben altijd haast. En natuurlijk is tempo nodig, maar ook en meer een langetermijnvisie. Juist in een kapitaalintensieve sector. En hiervoor hebben we meer kathedralenbouwers nodig. En juist om die reden is het goed dat de Notre Dame weer te bezoeken is. Weer een doelstelling van en voor Parijs. En de lange termijn van een kathedraal is zoveel belangrijker dan die honderdste van een seconde op de 100 meter sprint. En zo is 2050 belangrijker dan 2025 en, voor de boeren, 2050 relevanter dan 2030. Juist, want boeren denken in seizoenen en generaties. Net als de kathedralenbouwers.