Het Nationaal Plan Energiesysteem ziet drie belangrijke opties om de bestaande bouw aardgasvrij te maken: all electric warmtepompen, warmtenetten en hybride warmtepompen in combinatie met duurzaam gas (groen gas en/of waterstof). Vertrekpunt daarbij is dat alle woningen in 2050 zijn geïsoleerd volgens de nieuwe isolatiestandaard. De bijdrage van all electric in de vier verschillende scenario’s varieert van 22% tot 50%. Vergelijkbare percentages gelden voor de twee andere opties.
Om ervaring op te doen met de drie opties is vanaf 2018 gestart met het Programma Aardgasvrije Wijken. Doel was om in de praktijk te leren hoe dat kan, een wijk aardgasvrij maken. Belangrijkste onderdeel van het programma zijn 66 proeftuinen, waarin de verschillende technieken worden uitgeprobeerd. Van deze 66 proeftuinen hebben er 13 het predicaat all electric. Hoe staat het met deze proeftuinen? Val niet van uw stoel.
“Hoe staat het met deze proeftuinen? Val niet van uw stoel.”
De proeftuin in de wijk Opwierde-Zuid in Appingdam (1) gaat niet over de bestaande bouw, maar over sloop en nieuwbouw van woningen. In de wijk Zandplatenbuurt Zuid in Delfzijl (2) is inmiddels gekozen voor een warmtenet. Dat geldt ook voor het dorp Loppersum (3) en voor de wijk Overvecht-Noord in Utrecht (4). Het is de bedoeling daar enkele nieuwe woningen te voorzien van een warmtepomp.
Het project Zonnedorpen in zes dorpen in de gemeente Eemsdelta (5) gaat niet om een wijkgerichte aanpak, maar om individuele woningen in deze dorpen. Doel is aardgasvrije woningen te realiseren via een hybride systeem, bestaande uit hoge temperatuur lucht/water warmtepomp in combinatie met heatpipes. De uitvoering is net gestart.
De projecten in de wijk de Hilversumse Meent in Hilversum (6) en ’t Zand in den Bosch (7) kiezen voor een zeer-lage-temperatuur-warmtenet met individuele warmtepompen. In de wijk de Glind in Barneveld (8) kiest men voor een vergelijkbare oplossing. Dit project richt zich op een zonthermisch warmtenet in de dorpskern (inclusief seizoensbuffer) en individuele maatwerkoplossingen voor de overige woningen en agrarische bedrijven. Al deze projecten bevinden zich in de startfase.
In de gemeente Coevorden staat al grootschalige groengas installatie. Het project in het dorp Dalen (9) in deze gemeente richt zich op energiebesparing naar de standaard en hybride warmtepompen.
In Steendam-Tjuchem, Midden-Groningen (10) is gekozen voor een stimuleringsregeling vanaf april dit jaar van maximaal 15.000 euro om toe te werken naar een aardgasvrije woning. Er zijn nog geen resultaten. De wijk Rozendaal in Leusden (11) is vergelijkbaar. Ook dit project is net gestart. Deze wijk uit de begin jaren ’70 bestaat uit slecht geïsoleerde woningen. Het project richt zich op isolatiemaatregelen, verbetering van de ventilatie, de realisatie van een lage temperatuur afgifte systeem en als laatste stap een warmtepomp. Het project zal zich de komende jaren vooral richten op de verbetering van de isolatie en de ventilatie.
“Het dorp Garyp is het enige voorbeeld van een proeftuin waarbij daadwerkelijk op enige schaal ervaring is opgedaan met een all electric aanpak”
In de dorpen Midwolde, Oostwold en Lettelbert in het Groningse Westerkwartier (12) krijgt elke woning een 3-fasenaansluiting en een gratis kooktoestel op inductie. Daarnaast zijn tien woningen geselecteerd om aardgasvrij te worden. Deze zijn representatief voor het woningaanbod in de drie dorpen. Op basis hiervan moet blijken wat haalbaar is.
Vanuit het oogpunt van all electric is het project in het dorp Garyp in het Friese Tytsjerksteradiel (13) het meest interessant. Het is het enige voorbeeld van een proeftuin waarbij daadwerkelijk op enige schaal ervaring is opgedaan met een all electric aanpak. Garyp is een dorp met veel verschillende woningtypes: rijtjeshuizen, twee-onder-één-kap en vrijstaand, uit bouwjaren van voor de oorlog tot nu.
Begin 2022 waren de eerste 80 woningen aardgasvrij. Dat was te danken aan een groep gemotiveerde bewoners, die dit met intensieve ondersteuning van de lokale energiecoöperatie en het energieloket ‘It Enerzjyhûs’ en landelijke en gemeentelijke subsidies voor elkaar kregen. De adviseur van It Enerzjyhûs is aan geen enkel bedrijf verbonden en geeft gratis, onafhankelijk en eerlijk advies. Er is wel een consortium opgericht van installateurs, isolatiebedrijven en glaszetters. Bewoners die dat willen, kunnen daarvan gebruikmaken.
De gemiddelde investering bij deze woningen bedroeg 26.000 euro. Voor woningen, gebouwd tussen 1945 en 1970 ligt de investering rond de 40.000 euro. Bij woningen gebouwd voor 1945, zeker woningen die geen spouwmuur hebben, is de investering nog veel hoger. De gemeente Tytsjerksteradiel heeft er daarom voor gekozen om ook een stapsgewijze aanpak mogelijk te maken voor woningen van voor 1995. Deze kunnen subsidie krijgen voor isolatie en een hybride warmtepomp.
“Ik word er niet vrolijk van dat EZK en RVO deze praktijkervaringen in de proeftuinen niet lijken te kennen of negeren”
Op basis van de ervaringen in de proeftuinen moet de conclusie zijn dat een all electric aanpak in bestaande woningen van voor 1995 op dit moment niet haalbaar is. In de praktijk wordt gekozen voor een 60-70 graden oplossing. Dat kan een warmtenet zijn, de combinatie van een zeer lage temperatuur warmtenet plus warmtepompen of hybride warmtepompen met duurzaam gas. All electric – oftewel verwarmen op 40 graden - is te duur. En dan zie ik er nog vanaf dat de prijzen in vergelijking met 2021 10 tot 20% zijn gestegen en dat de kosten voor de noodzakelijke verzwaring van het elektriciteitsnet in al deze projecten niet zijn meegenomen.
Ik word er niet vrolijk van dat EZK en RVO deze praktijkervaringen in de proeftuinen niet lijken te kennen of negeren. De terugdringing van de CO2-uitstoot wordt steeds meer een buitengewoon complex implementatievraagstuk. Vasthouden aan ambitieuze doelen is noodzakelijk, maar dat mag niet omslaan in een soort denken dat het in de praktijk allemaal min of meer vanzelf wel goed komt. Ik zie dat niet alleen bij het fantasieverhaal over de all electric wijkaanpak. Het gebeurt ook bij het besluit om de bestaande warmtebedrijven aan de kant te schuiven bij de aanleg van warmtenetten. Of bij het vrijwel negeren van de groeiende zorgen van de netbedrijven bij de keuze om meer dan 150.000 MW zon vrijwel volledig op dak te realiseren. Of bij de getallen voor elektrolysers in 2030.
Een van de weinige successen als het gaat om implementatie is wind op zee. Het lijkt me dat we uit de daar ontwikkelde, veel minder vrijblijvende aanpak wat meer lessen uit moeten trekken in plaats van te blijven steken in wensdenken.