Eind vorig jaar leek het plotseling bij iedereen in te zinken: we leven in onzekere tijden en moeten ons voorbereiden op het ergste. NAVO-baas Mark Rutte en minister van Defensie Ruben Brekelmans gingen zelfs zo ver om te stellen dat er misschien formeel nog geen oorlog is, maar we ook niet meer in vrede leven. Defensiebudgetten moeten snel en aanzienlijk opgeschroefd worden – en het enige alternatief volgens Rutte is “aan de slag gaan met Russische taalcursussen of verhuizen naar Nieuw-Zeeland.”
“De gasopslagen zijn op dit moment al leger dan in voorgaande jaren”
Het kabinet kwam met een kamerbrief, de media tot en met de Libelle en Margriet adviseerden over wat er in een noodpakket hoort, en de Nederlandse Bank benadrukte het belang van contant geld voor noodgevallen. Er zijn websites opgezet (Dreiging in Nederland, Denk Vooruit) en in 2025 komt er een heuse publiekscampagne. Laten we ervan uitgaan dat deze aandacht terecht is en dat we ons inderdaad zorgen moeten maken over noodvoorraden en redundantie in onze kritieke systemen. De basis van onze energievoorziening (warmte en elektriciteit) is nog steeds aardgas. Voor decennia kon Nederland vertrouwen op het Groningen gasveld als seizoensvoorraad, maar ook als noodvoorraad. Het gasveld kon 60 bcm (dubbel de Nederlandse gasvraag die 30 miljard kubieke meter is) per jaar leveren maar ook 2 bcm (waakvlam). Er zit nog 450 bcm gas in. De capaciteit van Norg (grootste gasopslag in Nederland) is 6 bcm.
Hebben we nu Groningen dicht is nog wel een strategische noodvoorraad? De gasopslagen zijn op dit moment al leger dan in voorgaande jaren. En met de komst van een koufront – de zogeheten Russische Beer – lijkt het erop dat we enkele weken koud weer en weinig wind tegemoet gaan. Dat betekent heel veel graaddagen en dus veel gasgebruik, waardoor over een paar weken de gasopslagen bijna leeg zullen zijn. Een sabotageactie op dat moment kan tot veel maatschappelijke impact leiden als we geen noodvoorraad hebben.
“We doen nog steeds dezelfde sommetjes als vijf jaar geleden, alsof er niets veranderd is”
Toen vorig jaar besloten werd het Groningen veld te sluiten, was ik verbaasd dat er niet meer aandacht was voor de functie als noodvoorraad. Inmiddels benadrukken alle politici het belang van noodvoorraden en weerbaarheid, en daarom was ik wel benieuwd wat er inmiddels is gedaan om te zorgen dat ook ons gassysteem weerbaar is. Hieronder volgt een chronologische opsomming.
November 2022: De EU voegt de eis toe om in risicoanalyses voor gaslevering rekening te houden met 30 dagen uitval tijdens wintermaanden van de grootste afzonderlijke gasinfrastructuur. Dat kan een pijpleiding, LNG-terminal of gasopslag zijn. Tot op heden wordt dit nog niet gedaan in Nederland.
September 2023: NAM dient een winningsplan voor Norg in. De NAM stelt voor om de grootste gasopslag in Nederland met de grootste bijdrage aan capaciteit (snel en veel leveren op een koude ochtend) te gaan leegproduceren en daarna permanent af te sluiten.
Maart 2024: Gasunie Transport Services (GTS) publiceert vlak voor de discussies in de Eerste Kamer haar GTS visie op leveringszekerheid aardgas. In deze visie constateert GTS dat er een zomervulprobleem is (gasopslagen) en dat daardoor de leveringszekerheid niet goed geregeld is, dat er aanvullende maatregelen nodig zijn om capaciteitsproblemen te voorkomen, en dat ze sterke twijfels hebben over de haalbaarheid in de praktijk van het binnen enkele uren terugschakelen naar minimum flow van niet beschermde afnemers (het huidige en enige alternatief voor een noodvoorraad). Dit kan tot gevolg hebben dat een of meer deelnetten fysiek afgeschakeld moeten worden, dus ook beschermde afnemers.
Maart 2024: In de brief over gasleveringszekerheid naar de Tweede Kamer verwijst de minister voor de meeste problemen en adviezen die in het GTS-visierapport benoemd worden naar de Wet Gasleveringszekerheid, die in mei in consultatie zou moeten gaan.
April 2024: De Eerste Kamer stemt in met de definitieve sluiting van het Groningen gasveld onder dreiging van opstappen van staatssecretaris Vijlbrief. Vragen over of er is nagedacht over sabotageacties en langdurige uitval van belangrijke infrastructuur worden opgevat als belediging van de Groningers en weggewuifd met antwoorden die normaliter niet geaccepteerd zouden worden.
De vraag van Caspar van den Berg over hoe de strategische gasreserve geregeld zal worden na sluiting van Groningen kon ook niet beantwoord worden en staat bijna een jaar later nog steeds open. Zowel in de Eerste als Tweede Kamer werd met Noord-Koreaanse meerderheden voor de Gaswet en definitieve sluiting van het Groningen gasveld gestemd. Zoals Joris Heijn mooi aangaf in een artikel hierover zijn er maar twee verklaringen mogelijk voor zo’n grote meerderheid: “Het besluit was een inkoppertje, of er speelde gevaarlijk groepsdenken, taboes, dogma’s.” Om veel redenen is dit daarom een slecht gefundeerd besluit te noemen.
September 2024: GTS publiceert haar jaarlijkse rapport over gasleveringszekerheid en vermeldt expliciet in de aanbiedingsbrief: “GTS heeft de varianten voor de analyse gebaseerd op realistische uitgangspunten en onzekerheden en heeft deze geconsulteerd bij marktpartijen. Hiermee zijn de effecten van meer extreme gebeurtenissen, buiten de analyse gebleven. Hierbij valt bijvoorbeeld te denken aan een grotere beperking van het beschikbare LNG-volume, ten gevolge van geopolitieke spanningen, of uitval van Noorse offshore infrastructuur.”
September 2024: In de brief van minister Hermes aan de Tweede Kamer over gasleveringszekerheid wordt gesproken over het verlagen van de vulambitie (gasopslagen) naar 80% en het mogelijk afschalen van het eerste niveau van gascrisis na de winter in 2025. Voor openstaande vragen wordt weer verwezen naar de nog steeds imminente consultatie over het wetsvoorstel Gasleveringszekerheid (inmiddels omgedoopt naar wetsvoorstel Bestrijden Energieleveringscrisis).
Oktober 2024: In het daaropvolgende commissiedebat doet de minister de volgende toezegging aan Henri Bontenbal: “De minister verschaft de Kamer in het eerste kwartaal van 2025 een nadere onderbouwing van de 80% vulambitie per 2025, specifiek met betrekking tot geopolitieke ontwikkelingen.” Daarmee wordt impliciet erkend dat in de 80% vulambitie nog geen rekening was gehouden met geopolitieke ontwikkelingen.
Eind oktober 2024: De EU besluit dat de vulgraad van gasopslagen 90% moet blijven.
14 Januari 2025: De laatste brief van minister Hermans kwam een paar weken geleden. Er waren vragen gesteld naar aanleiding van de snel afnemende vulgraden van de Nederlandse gasopslagen. Begrijpelijk vond de minister, want “een goed geborgde gasleveringszekerheid maakt Nederland ook weerbaar in een geopolitiek onrustige wereld”. De minister stelt ons gerust. Zij baseert zich daarbij op een persbericht van GTS waarin niet veel meer gezegd wordt dan dat we het eind van de winter waarschijnlijk wel gaan halen als het niet al te koud wordt nog. Geen link naar een onderliggend rapport. Geen woord over mogelijke aanvallen op gasinfrastructuur, strategische voorraden en meervoudige redundantie. We doen nog steeds dezelfde sommetjes als vijf jaar geleden. Alsof er niets veranderd is.
Het doornemen van deze tijdlijn laat bij mij een beeld achter van een overheid die achter de feiten aanloopt, het probleem van een goede noodvoorraad als een hete aardappel voor zich uitschuift, en nog geen idee heeft van hoe de gasleveringszekerheid weerbaar kan worden gemaakt. De definitieve sluiting van het Groningen gasveld vordert gestaag, er worden plannen gemaakt om ook de gasopslag bij Norg te gaan leegproduceren en sluiten, en het minimale vulpercentage voor gasopslagen wordt verlaagd.
“Een echte noodvoorraad kan alleen bij extreme situaties worden ingezet”
Terwijl de burger bewust wordt gemaakt van de dreigingen en aangemoedigd wordt om noodvoorraden aan te leggen, worden de adviezen (GTS, Mijnraad, Kyos) om strategische gasvoorraden aan te leggen tot nu toe stelselmatig genegeerd. EBN is slechts gevraagd om jaarlijks wat gas op te slaan voor zover marktpartijen dat onvoldoende doen, maar dat betreft de normale seizoensvoorraden (tot de vastgestelde vulnorm) en niet de benodigde noodvoorraden die in meer extreme scenario’s het Groningen gasveld zouden moeten vervangen. EBN mag ook het door haar opgeslagen gas in de winter weer verkopen.
Een seizoensvoorraad is heel wat anders dan een noodvoorraad. Een echte noodvoorraad kan alleen bij extreme situaties (en na goedkeuring van de minister) worden ingezet. De huidige rol van EBN om de seizoensvoorraad op peil te brengen, kost ons allemaal al geld, en als EBN ook nog een strategische voorraad moet aanleggen dan zal dat nog meer gaan kosten, met nog meer impact op de gasprijzen. Deze tot nu toe nog niet gekwantificeerde kosten zijn de belangrijkste reden dat zowel de vorige regering als deze regering de hete aardappel voor zich uit blijft schuiven.
“Geen productie, geen waakvlam, maar wel operationeel houden zodat productie opgestart kan worden in extreme noodgevallen”
Hoe nu verder? In een recente aflevering van WNL op Zondag vergeleek David Smeulders het met beton afsluiten van de putten in Groningen met het weggooien van de pincode van je spaarrekening. De aanwezigen waren het eens dat dat voornamelijk nodig was omdat politici, net als de Groningers, bang waren dat als de pincode niet weggegooid werd, de verleiding te groot zou zijn om de spaarrekening toch weer te gaan gebruiken – en niet alleen in noodgevallen. Maar dat hoeft natuurlijk niet zo te zijn. Het moet mogelijk zijn om daar juridisch harde afspraken over te maken inclusief een afspraak over de verdeling van eventuele gasbaten met de Groningers, mocht er een noodsituatie optreden en gaswinning nodig zijn voor enkele maanden.
Daarom zou ik aanraden dat er op korte termijn een onderzoek wordt gedaan waarin de verschillende opties voor het aanleggen van een strategische gasreserve in kaart worden gebracht, met alle kosten en baten. Tot dat onderzoek is uitgevoerd en een besluit is genomen en vastgelegd in het beloofde wetsvoorstel Bestrijding Energieleveringscrisis zou het verstandig zijn om de pincode voor het Groningen gasveld nog niet helemaal weg te gooien. Het openhouden van een aantal clusters van het Groningen gasveld zou één van de te evalueren opties moeten zijn voor een strategische noodvoorraad. Geen productie, geen waakvlam, maar wel operationeel houden zodat productie binnen enkele weken opgestart kan worden in extreme noodgevallen.
“Onderschat niet welke afschrikkende werking de beschikbaarheid van het Groningen gasveld kan hebben op de daadwerkelijke Russische Beer”
De vraag rijst: kun je dit de Groningers wel aandoen? Natuurlijk moet de overheid zwabberbeleid zoveel mogelijk voorkomen. Echter, Groningers zijn nuchtere en slimme mensen die heel goed begrijpen dat de wereld waarin minister Wiebes in 2018 een historisch besluit nam een heel andere was dan de onzekere wereld van 2025. Zoals Gronings columnist Driekus Vierkant schreef: “De gaskraan hoeft echt niet open, maar de gasputten onomkeerbaar volstorten met beton is kapitaalvernietiging, en zowel geopolitiek als economisch een strategische fout.”
Ga met de Groningers in gesprek over de voorwaarden waaronder het Groningen gasveld nog zo lang als nodig als strategische reserve bewaard kan worden. Besluit niet voor hen maar met hen over deze belangrijke vraag. Bespreek de kosten en baten en bij wie die terecht gaan komen.
Onderschat tot slot ook niet welke afschrikkende werking de beschikbaarheid van het Groningen gasveld kan hebben op de daadwerkelijke Russische Beer. De intentie achter het sluiten van het Groningen gasveld was de juiste, maar met de kennis van nu zou het goed kunnen dat een definitief besluit ons als maatschappij te veel kost. In dat geval geldt hier beter ten halve gekeerd dan ten hele gedwaald.