Een gezond gebronsd hoofd is het nog niet. Maar er gebeuren dingen. Burgers en bedrijven nemen het heft steeds meer in eigen hand. De rijkdom aan initiatieven groeit. Dat is de nieuwe economie in wording. Nederland telt al 700 energiecoöperaties. Zo’n 1,5% van de huishoudens is erbij betrokken. Ze zijn bezig met wind, warmte, mobiliteit, energiebesparing. Ze jagen de transitie van onderaf aan. Niet alleen de technische kant. Het zorgt ook voor meer sociale samenhang. Bewoners zijn gezamenlijk bezig hun leefomgeving te verbeteren. Via gebiedsfondsen stroomt de opbrengst van de opwekte energie steeds vaker terug in de lokale gemeenschappen en gaat dus niet naar anonieme buitenlandse aandeelhouders.
“In de agrarische sector bruist het van de duurzame initiatieven”
In de agrarische sector bruist het van de duurzame initiatieven. De bijeenkomst ‘Boeren met Toekomst’ die het Nationaal Klimaat Platform onlangs organiseerde, toonde de toekomst. Boeren krijgen zicht op een goed bestaan. De uitstoot van CO2- en stikstof vermindert. De biodiversiteit versterkt. De grond wordt gezonder. Het draagt bij aan een circulaire economie. Een voorbeeld is het telen van gewassen voor biobased grondstoffen voor de bouw. Boeren krijgen nieuwe verdienmodellen. De bouw kan overstappen naar circulaire materialen en afscheid nemen van producten met een grote CO2-afdruk. Het ontlokte minister Hugo de Jonge de opmerking dat hij wacht op de dag dat hij woningen ziet groeien op het land. Een mooie kans voor Caroline van de Plas om het een prominente plek te geven in haar nieuwe stikstofplannen. Het verdient in ieder geval een stevige plek in het nog te sluiten landbouwakkoord.
Beschouw die dynamiek als de lentezon die de bleke winterbekkies eerste kleur geeft. Met richting, ruimte en rechtvaardigheid kan het een permanent gezonde kleur worden. Richting geven is hard nodig. De transitie grijpt in op de leefwereld van iedereen. Dit maakt inwoners en ondernemers onzeker. Er is dus behoefte aan een duidelijk verhaal, waardoor mensen snappen dat ingrijpende maatregelen perspectief bieden op een duurzamer, mooier en toekomstbestendiger Nederland. Meer ruimte voor de transitie van onderop kan het landelijk klimaatbeleid substantieel versterken. Vaak kunnen initiatieven van onderop te weinig vaart maken door regelgeving die gebaseerd is op een fossiele economie, onbekendheid bij instanties, ontbreken van perspectief. Ook is er gebrek aan slagkracht en missen ze ondersteuning om de eerste hordes te nemen.
“Ruimte voor de transitie van onderop hoort samen te gaan met stevig rijksbeleid”
Met een beetje hulp kan het snel sterker worden. Ik heb daarbij een Nationaal Programma Maatschappelijk Initiatief voor ogen. Vandaaruit krijgen veelbelovende initiatieven het zetje in de rug dat ze nodig hebben om levensvatbaar te blijven. Dat gaat niet om veel geld. Vaak is het genoeg wat hulp te geven om de organisatie op poten te zetten. Of om wat professionele ondersteuning van vrijwilligers te organiseren. Ruimte voor de transitie van onderop hoort samen te gaan met stevig rijksbeleid. Nu duurt het nog te lang voordat deze transitiekracht gezien en gefinancierd wordt. Dat vraagt durf van bestuurders. Het kan best een keer fout gaan. Dat hoort bij verandering. Van fouten kan je leren.
Er liggen kansen voor extra ‘sociale kleur’ op het gezicht van de transitie. Neem het MKB. Duizenden bedrijven komen in nood door de hoge energieprijs. Die ondernemingen zijn onderdeel van wijken en -dorpsgemeenschappen en onderdeel van het lokale sociale weefsel. Hulp bij verduurzaming voor een houdbare energierekening gaat dan over meer dan steun aan een ondernemer. Dat geldt ook voor verduurzaming van de slechte woningen van mensen met lage inkomens. En wat dacht u van de duizenden sportclubs die onder druk staan van de hoge energierekening. Dit vraagt om een aanpak waar landelijke en lokale overheden, regionale initiatieven gezamenlijk de schouders onder kunnen zetten. Een houdbare energierekening voor burgers en kleine bedrijven, gaat zo hand in hand met structurele verduurzaming door energiebesparing en lokale opwek. De eerste kleur op de wangen van de transitie stemt hoopvol. Als de dynamiek van onderop echt de richting, ruimte en rechtvaardigheid krijgt die nodig is, kunnen we hopelijk snel een pet opzetten om te zorgen dat het bij een gezonde kleur blijft.