De Russische inval in Oekraïne heeft nu al voor veel ellende gezorgd. Mijn gedachten gaan uit naar de vele slachtoffers die vielen en vallen als gevolg van dit conflict. Een conflict dat verstrekkende gevolgen heeft en uiteindelijk geen winnaars zal kennen. De gevolgen zullen ook veel langer aanhouden dan het uiteindelijke conflict. Immers, de sancties tegen Rusland zullen veel langer blijven gelden, de weerstand om zaken te doen met de Russen zal niet van de een op andere dag weer herstellen en sommige, nu versneld ingezette, bewegingen zullen niet meer worden teruggedraaid. Deze crisis heeft er in ieder geval toe geleid dat er nu drie aan-elkaar-gekoppelde bewegingen zichtbaar zijn: Bewustwording van kosten en verbruik, een lager verbruik en een versnelling van de energietransitie.
Op zondag 27 maart werd de actie Dag-tegen-Gas gehouden. De campagne werd opgezet om een dag lang minder gas te gebruiken. Een initiatief dat ons extra bewust moet maken van ons gasgebruik en de noodzaak voor energiebesparingen benadrukt. Een bewustwordingsactie dat zijn oorsprong vond in de wens om de Nederlandse afhankelijkheid van gas uit Rusland versneld af te bouwen en minder geopolitiek afhankelijk te zijn, maar natuurlijk als einddoel het volledig uitbannen van het gebruik van fossiele brandstoffen heeft. Een actie die past in het verlengde van andere en eerdere bewustwordingsacties zoals Earth Day, de Warmetruiendag (1) en de vorige week aangekondigde ‘zet ook de knop om’ campagne vanuit de overheid.
“In lijn met de hoge gas-, kolen- en CO2-prijzen zijn ook de prijzen voor elektriciteit sterk gestegen”
Zoals vaak met deze acties gaat het ook hier vooral om de bewustwording. Soms is de ene actie beter geslaagd dan de ander en is de insteek de ene keer wat constructiever dan de andere keer. Maar de onderliggende gedachte, het creëren van bewustwording en het aanzetten / stimuleren tot minder verbruik van fossiele brandstoffen of het verlagen van de CO2-uitstoot, valt altijd te waarderen.
Als gevolg van de hoge energieprijzen zien we een afname in het verbruik. Het nieuws staat er vol mee. Kantoren en zwembaden die de kachel een graadje lager zetten, tuinders die hun kassen leeg laten staan, omdat dat goedkoper is dan produceren, en automobilisten die vaker de fiets pakken als gevolg van de hoge benzineprijzen. De stijging van de energiekosten kent natuurlijk meer oorzaken dan alleen de Russische inval, maar de extra prijsstijgingen van de laatste maanden zijn daar wel degelijk direct aan te linken.
Zo zijn gasprijzen gestegen als gevolg van mogelijke tekorten. Eerst was er de angst voor tekorten in de afgelopen winter, en nu zijn er zorgen of de voorraden voldoende gevuld zullen zijn voor de komende winter. Als gevolg van de hoge gasprijzen stegen ook de prijzen voor kolen. Immers, ook de kolencentrales draaien nu harder om elektriciteit op te wekken. De CO2-prijs is dan wel gedaald als gevolg van winstnemingen door hedgefondsen. Toch blijft de prijs voor EU-ETS rechten nu rond de 80 euro/ton schommelen. En in lijn met deze hoge gas-, kolen- en CO2-prijzen zijn ook de prijzen voor elektriciteit sterk gestegen. Als gevolg van deze hoge energieprijzen is de bewustwording voor de energiekosten en het -verbruik flink toegenomen en is er een zichtbaar lagere vraag naar energie.
“Bewustwording leidt tot nadenken en vervolgens tot acties”
Of de bewustwording nu komt als gevolg van de hoge kosten of door campagnes om de CO2-uitstoot te verminderen, is voor het eindresultaat niet van belang. Bewustwording leidt tot nadenken en vervolgens tot acties. In haar 10-stappen plannen heeft het Internationaal Energieagentschap (IEA) suggesties gedaan om de vraag naar olie en gas te verminderen. Vanuit de vraagzijde moet je voor olie dan bijvoorbeeld denken aan minder snel rijden, autovrije zondagen in de steden, thuiswerken en autodelen. Om de vraag naar Russisch gas te verminderen, denkt het IEA vooral aan de installatie van warmtepompen, energie-efficiëntieslagen in de gebouwde omgeving en de industrie, en de thermostaat een graadje lager zetten. Maatregelen die ook terugkwamen in de plannen van de Europese Commissie en van de Nederlandse regering.
Vanaf het moment dat Rusland Oekraïne binnenviel, wordt de roep steeds sterker om snel de Europese, en Nederlandse, afhankelijkheid van Russische gasimporten te verminderen. Daarom wordt er ook gekeken naar acties aan de aanbodzijde. Voor het direct vervangen van Russisch aardgas hebben de Europese Commissie en de Nederlandse overheid besloten tot het vaststellen van een vulverplichting van de gasvoorraden, het opvoeren van de import van Liquified Natural Gas (LNG) en het versnellen van het afgeven van vergunningen voor lokale gasproductie uit kleine velden. Maar dat is meer voor de korte termijn. Daarnaast heeft de regering aangegeven dat zij de energietransitie wil versnellen. Hiervoor werd al in het regeerakkoord flink wat geld gereserveerd. Afgelopen week heeft het kabinet ook drie nieuwe gebieden aangewezen voor offshore wind, en twee eerder aangewezen gebieden bevestigd. Het totaal aan offshore wind wordt hiermee uitgebreid van een verwachte 11.5 GW naar bijna 20 GW in 2030.
“Het maakt dat we kritisch moeten blijven over waar en bij wie we gas inkopen”
Een energietransitie realiseer je niet van de een op andere dag. Dat is niets nieuws. Dat we de afgelopen jaren iets te weinig oog hebben gehad voor het bewaken van onze voorzieningszekerheid en de betaalbaarheid is ook een feit. Het positieve aan de hernieuwde bewustwording ten aanzien van onze energiemix en de gevolgen waartoe verstoringen kunnen leiden, is dat we niet alleen de energietransitie verder gaan versnellen, maar ook het aanbod van de benodigde energie beter in de gaten zullen blijven houden. De uitfasering van kolencentrales in de mix is in volle gang, en dat we op een dag afscheid kunnen nemen van aardgas zal ook niemand ontkennen. Maar feit is dat we het nog wel een tijdje nodig zullen hebben.
Het maakt dat we kritisch moeten blijven over waar en bij wie we deze grondstof inkopen. Een les die we kunnen doortrekken naar de rest van de energietransitie. Immers, ook niet alle landen waarvandaan we stráks onze energie of grondstoffen zullen importeren, zijn altijd even vriendelijk. En tja, de afhankelijkheid van importen zal blijven. Is het niet in de vorm van grondstoffen voor de bouw van energiebronnen, dan is het wel in de vorm van energiedragers. Dat we ons ook daar maar bewust van blijven.
1 Over het fenomeen Warmetruiendag schreef ik ruim vijf jaar geleden al eens een column, die overigens nog steeds actueel is. U vindt deze column hier.