Campagneleider Greenpeace: "De strijd tussen frames is geen strijd tussen waar of onwaar, maar tussen behoud en verandering"
Gertjan Lankhorst (CEO Gasterra) ergert zich aan CE Delft en Ecofys, die berekenden dat 53 overheidsingrepen in de Nederlandse energiemarkt leiden tot fiscale geneugten van slechts €1,5 miljard per jaar voor duurzame energie en maar liefst € 5,6 miljard voor fossiele en kernenergie. Vooral GroenLinks ging politiek aan de haal met dit ‘één op vier-debat', want al die fossiele overheidssubsidies remmen immers de groene energietransitie. Helemaal waar!
Met een citaat van Geert Mak over framing, nuanceert Gertjan Lankhorst dit beeld: die één-op-vier ligt anders als je de veel kleinere bijdrage van duurzaam aan onze energievoorziening vergelijkt met die van fossiel. En als we ook nog eens alle belastingbaten voor de overheid meerekenen, subsidiëren fossiele brandstoffen de Nederlandse staat in plaats van andersom. Ook waar!
Maar kunnen beide ook tegelijkertijd waar zijn? Als we framing, in navolging van Geert Mak, koppelen aan het "geraffineerd debiteren van ONwaarheden", kan er maar één iemand gelijk hebben: de zelfbenoemde frame-claimer, pachter van dé waarheid. Framing gaat echter niet over waar of onwaar, maar over verschillen in percepties van dezelfde werkelijkheid: de fles is halfleeg voor wie terugdenkt aan de vorige avond en halfvol voor degene die aan de komende avond denkt.
Framing gebruikt morele metaforen. Framing leunt op associatieve beeldtaal met een missie. Framing laat weg, is selectief, vertelt alleen het eigen verhaal. ‘Frame-free politics' bestaat niet. Framing is overal en iedereen doet het.
De bakermat van framing is natuurlijk de Verenigde Staten, waar je ongetwijfeld een universitaire bachelor desinformatie kunt volgen en promoveren tot spindoctor, zoals hilarisch weergegeven in de ultieme frame-film Wag the Dog.
George Lakoff, Amerikaans hoogleraar cognitieve linguïstiek, schreef een must-read over framing: Don't Think of an Elephant: Know Your Values and Frame the Debate (2004). Lakoff geeft fascinerende voorbeelden van (re)framing: radicale bezuinigingen op gezondheidszorg heten in Republikeins jargon ‘tax relief', want dan win je de presidentverkiezingen. En wat dacht u van kaalkap in bossen, verkocht als Healthy Forest Initiative om de kans op bosbranden te verkleinen.
Lakoff leert ons vooral dat frames
die dominante waarden en bestaande percepties vertegenwoordigen, een leidende
voorsprong hebben op nieuwe frames, die zich nog moeten invechten. Vandaar de oproep van Lakoff aan veranderaars
om het frame-initiatief naar zich toe te trekken. De ‘battle of the frames' is dus geen strijd tussen waar of
onwaar, maar tussen behoud en verandering, tussen botsende percepties,
waaronder belangen schuilgaan. Ook op energiegebied zien we een ‘battle of the frames' bij omstreden
keuzes en strijdige belangen, vooral in tijden van transitie. Kijk mee:
- In de jaren '50 werd de belofte van de opkomende kernenergie geframed als ‘too cheap to meter'. Anno 2013 overtuig je daar geen enkele investeerder meer mee.
- Voorstanders van nieuwe kolencentrales reframen kolen als ‘oude biomassa'. Dat is waar, maar niet essentieel in het klimaatdebat. Andersom (‘biomassa is jonge kolen') horen we natuurlijk minder vanwege de zwarte connotatie.
- "Windmolens draaien niet op wind, maar op subsidie", is een populair VVD-frame. "Hoezo subsidie? Compensatie!", zo reframeden vervolgens de duurzamen, want zolang de milieuschade van fossiel en kern niet in de prijs wordt verdisconteerd, is sprake van oneerlijke concurrentie met duurzaam op de energiemarkt.
- ‘Climategate' voedde de houding van klimaat- en energiesceptici dat "wetenschap ook maar een mening is". Omdat wetenschap en scepsis (afkomstig van het Griekse skepsis = onderzoek) nauw verbonden zijn, stel ik voor hen vanaf nu te reframen in klimaat- en energiecynici?
- De kolen- en kernlobby, die
aan de hand van Poetin aan de Russische gaskraan, wezen op het gevaar van
afhankelijkheid van gas voor onze voorzieningszekerheid. En was dit soort
framing niet ook één van de aanleidingen
voor de komst van een battlefield of frames, zoals Energiepodium?
(Re-)framing zit ook bij ons, Greenpeace, in de genen. Bob Hunter, mede-oprichter van Greenpeace, zocht veertig jaar geleden al naar ‘mindbombs': iconische beeldtaal bleek een effectieve agendazetter. Dat doen we nog steeds: tegenover de het technisch-neutrale ‘carbon capture and storage' / CCS, introduceerden wij het geladener ‘CO2-dumping'. En binnenkort verschijnt een onderzoeksrapport over ‘biomess'. Dat laat niets aan duidelijkheid te wensen over!
De verleiding is groot om hier nog veel meer voorbeelden van framing en reframing te noemen. Heeft u, beste lezer, met mij de smaak van het framen of reframen te pakken, dan daag ik u uit: stuur mij (hans.altevogt@greenpeace.org ) vóór 1 februari 2013 uw favoriete, meest schokkende, botsende of effectiefste voorbeelden of suggesties van fraaie framing in het energie- en klimaatdebat. Inzenders hebben kans op eeuwige roem in een volgende column en de allerleukste inzender krijgt het zojuist verschenen boek The Greenpeace Chronicles - 40 years of protecting [and framing, ha] the planet.
Hans Altevogt is campagneleider bij Greenpeace
Volg Energiepodium op Twitter: @energiepodium