‘Mercy, Mercy Me’ van Marvin Gaye, ‘Big Yellow Taxi’ van Joni Mitchell, ‘Wake Up America’ van Miley Cyrus, ‘Earth Song’ van Michael Jackson… Het zijn een paar voorbeelden van songs van artiesten die op artistieke wijze vraagtekens durfden te plaatsen bij de manier waarop de aarde wordt uitgeput en opgewarmd. Anno 2025 mogen de namen van geëngageerde artiesten als Billie Eilish, Coldplay en Midnight Oil (!) in dat verband niet onvermeld blijven. Tel daar bij op dat de gemiddelde leeftijd van bezoekers van concerten in Ziggo Dome en AFAS Live en festivals als Lowlands en Down The Rabbit Hole eerder twintig (of nog jonger) dan dertig is en, voilà, u heeft een verklaring voor mijn vooroordeel dat het relatief weinig moeite zal kosten om de duurzame ambities te verwezenlijken. “De praktijk is wat weerbarstiger,” glimlacht Kees Lamers, die sinds drie jaar duurzaamheidsmanager is van MOJO Concerts, AFAS Live en Ziggo Dome. “We zijn een van de grotere spelers in de Nederlandse muzieksector. Op de festivals en concerten die we organiseren op openluchtlocaties, in voetbalstadions en in AFAS Live en Ziggo Dome, verwelkomen we jaarlijks drie à vier miljoen bezoekers. Sinds ik begon als duurzaamheidsmanager is het aantal vragen dat we hebben gekregen over duurzaamheid beperkt. Het gaat dan om kleine zaken zoals van welk materiaal de retourtoken is gemaakt.”
“We zijn ons bewust van onze verantwoordelijkheid als organisator van festivals en concerten en beseffen dat we een verschil kunnen maken”
Dat Lamers weinig tijd kwijt is aan de beantwoording van vragen over duurzaamheid van concert- en festivalbezoekers, kan ook positief worden uitgelegd. “Veel mensen kunnen zich, denk ik, vinden in onze ambitieuze duurzaamheidsstrategie. We zijn ons bewust van onze verantwoordelijkheid als organisator van festivals en concerten en beseffen dat we een verschil kunnen maken met veel minder energieverbruik, CO2-uitstoot en afvalproductie en dat we bijvoorbeeld onze leveranciers in dat proces kunnen meenemen. Onze motivatie om festivals en concerten te organiseren met zo weinig mogelijk negatieve impact op natuur, dier en mens is intrinsiek, maar wordt ook gedreven door overheden, vergunningverleners, artiesten, bezoekers én potentiële medewerkers. In de war on talent helpt het als je als bedrijf kunt laten zien dat je niet alleen over een ambitieuze duurzaamheidsstrategie beschikt maar ook de daad bij het woord voert.”
In 2022 werd de gezamenlijke ecologische voetafdruk berekend van verschillende evenementen en locaties. Deze berekening omvatte onder andere AFAS Live, Ziggo Dome, grote concerten in stadsparken en zeven grote festivals van MOJO, zoals North Sea Jazz, Lowlands, Pinkpop en Down The Rabbit Hole. Lamers: “Meten is weten, dus we zijn sowieso veel meer data gaan verzamelen en dat blijven we doen. Het stelt ons in staat om te beoordelen of de genomen maatregelen effectief genoeg zijn, of dat we ze moeten bijstellen of aanscherpen om onze doelen voor 2030 te halen, het jaar waarin we klimaatneutraal en circulair willen zijn.”
“Bij het terugdringen van het energieverbruik vormen festivals en de grote concerten op buitenlocaties de grootste uitdaging”
Binnen het duurzaamheidsbeleid worden daarbij vijf pijlers onderscheiden, (1) Energie, (2) Grondstoffen & Materialen, (3) Mobiliteit & Transport, (4) Water en (5) Eten & Drinken, waarvan de eerste en derde in energietransitie-verband het meest relevant zijn. Bij het terugdringen van het energieverbruik vormen festivals en de grote concerten op buitenlocaties als het Stadspark Groningen, het Malieveld in Den Haag en het Goffertpark in Nijmegen volgens Lamers de grootste uitdaging. “Bij de bouw van Ziggo Dome is vijftien jaar geleden een warmtekoude-installatie geplaatst, waardoor daar geen gas nodig is. Dat geldt ook voor AFAS Live, dat gebruik maakt van stadswarmte. In 2020 is daar een traject gestart om de koelinstallatie van de luchtbehandeling in de zaal te vervangen. De koelmachines zijn grote stroomverbruikers en daarom zijn alle luchtbehandelingskasten aangepast zodat de luchtbehandeling voortaan gekoeld kan worden met stadskoude in plaats van met een koelmachine.”
Dat gebeurt volgens Lamers in samenwerking met Vattenfall, dat AFAS Live gaat koelen met water uit de Ouderkerkplas. “Het traject is voor 80 procent voltooid. We wachten nu op de afronding van het leidingtracé in de straat, die Vattenfall naar verwachting eind 2025 of begin 2026 zal aanleggen.”
“Het is niet ons doel om te handelen op de onbalansmarkt, maar vooral om de beste concertzalen ter wereld te blijven”
De stroom die Ziggo Dome en AFAS Live afnemen is honderd procent hernieuwbaar en van Nederlandse oorsprong. Alle conventionele verlichting in beide zalen is de afgelopen jaren bovendien gefaseerd vervangen door LED. Lamers: “Met OM Nieuwe Energie heeft Ziggo Dome een energieleverancier die honderd procent Nederlandse zonne- en windenergie levert. Het is bovendien een fijne kennispartner die meedenkt over een mogelijke Power Purchase Agreement (PPA) met een lokale asset en met onderzoek naar de toegevoegde waarde van zonnepanelen op het dak. Ziggo Dome heeft al 90 zonnepanelen die zo’n 35.000 kWh opwekken. Maar we zijn ook al een tijd aan het onderzoeken hoe we het dagelijkse stroomverbruik van AFAS Live en Ziggo Dome, dus shows niet meegerekend, helemaal zelf kunnen opwekken. Het ligt voor de hand om de daken vol te leggen met zonnepanelen, maar dat is niet mogelijk omdat ze al enorme hoeveelheden gewicht aan licht, geluid en techniek moeten kunnen dragen. Ook zouden die grote hoeveelheid panelen overdag energie opwekken, terwijl de vraag er dan niet is. Dat is te ondervangen met energie-opslagsystemen, maar daarmee zadelen we onszelf gelijk ook op met tal van nieuwe uitdagingen. Bovendien is het niet ons doel om te handelen op de onbalansmarkt, maar vooral om de beste concertzalen ter wereld te blijven.”
“Om de elektriciteit op te wekken die nodig is voor festivals en concerten in de buitenlucht, werd in 2022 in dieselaggregaten nog ruim 400.000 liter verbruikt”
Bij het terugdringen van het energieverbruik is ‘buiten’ volgens Lamers een heel ander verhaal: om de elektriciteit op te wekken die nodig is voor festivals en concerten in de buitenlucht, werd in 2022 in dieselaggregaten nog ruim 400.000 liter verbruikt. “De uitstoot van 1.361 ton CO2 waarmee dat gepaard gaat, willen we de komende jaren fors reduceren door te investeren in lokale stroomnetwerken die op het vaste net worden aangesloten. Dat vergt niet alleen enorme investeringen, maar ook medewerking van netbeheerders, gemeenten en andere grondeigenaren. Daarbij is vooral netcongestie een enorme uitdaging. We weten bijvoorbeeld nu al dat we op het terrein van Down The Rabbit Hole uitbreiding van de capaciteit door de netbeheerder pas op z’n vroegst in 2030 kunnen verwachten. Maar ook de hoogte en terugverdientijd van de investering is problematisch.”
Voor mensen buiten de evenementensector is het volgens de duurzaamheidsmanager lastig te vatten dat MOJO tijdens het festival het equivalent van ‘middelgrote steden’ bouwt, die vier dagen bestaan en dan weer keurig worden ontmanteld. “Het liefst leg je daar een permanent, wijdvertakt stroomnet aan. Maar welbeschouwd kan dat natuurlijk helemaal niet uit. Zo moet er het hele jaar vastrecht betaald worden. Slimme combinaties van belangen van meerdere stakeholders bieden wel kansen.”
“Dé uitdaging is om de bezettingsgraad van auto’s te verhogen en om bezoekers van concerten en festivals te verleiden om voor duurzamere reisopties te kiezen”
De nulmeting in 2022 maakte duidelijk dat de derde pijler ‘Mobiliteit & Transport’, een enorme bijdrage levert aan de totale CO2-voetafdruk van de drie ondernemingen: bij concerten en festivals in de buitenlucht wordt 65 procent van de CO2-uitstoot veroorzaakt door vervoersbewegingen van bezoekers, toeleveranciers en crew, een percentage dat bij de zalen AFAS Live en Ziggo Dome zelfs richting 90 procent gaat. “Net als in de transport- en bouwwereld zullen onze toeleveranciers in overleg met ons steeds meer gebruik gaan maken van elektrische vrachtwagens, busjes, auto’s en tientallen werkvoertuigen als heftrucks, hoogwerkers, kranen en Manitou’s,” verwacht Lamers. “Die ontwikkeling gaat minder snel dan wij willen, maar is zeker gaande en onomkeerbaar. Een veel grotere uitdaging is het om de bezettingsgraad van auto’s te verhogen en om bezoekers van concerten en festivals te verleiden om voor duurzamere reisopties te kiezen, zoals het openbaar vervoer en georganiseerd busvervoer. Zo’n 33 procent van de bezoekers komt nu met het openbaar vervoer of georganiseerd busvervoer. Dat percentage willen we uiterlijk in 2030 bijna verdubbelen naar 60 procent bij grote buitenevenementen en 80 procent bij concerten in AFAS Live en Ziggo Dome.”
Maar hoe? Lamers erkent dat het een complexe uitdaging is. “De parkeergarages in de directe omgeving van de zalen zijn van parkeerbedrijven of de gemeente, dus dat kunnen we heel lastig zelfstandig als instrumentarium inzetten. Rond AFAS Live en Ziggo Dome worden de komende jaren bovendien tienduizenden woningen gebouwd. Als veel meer bezoekers de komende jaren met het OV komen, wat goed is voor onze duurzaamheidsdoelen, levert dat direct problemen op voor de NS, Station Bijlmer-Arena en het GVB.”
Lamers voegt eraan toe dat bezoekers van festivals en concerten op het gebied van mobiliteit, maar ook bijvoorbeeld bij eten en drinken, niet opeens drastisch ander gedrag vertonen dan ze in hun normale dagelijkse leven doen. “De auto is voor verreweg de meeste mensen nog steeds het meest ideale vervoersmiddel en slechts vijf procent van de mensen eet helemaal geen vlees. Wij organiseren evenementen voor een heel breed publiek: jong en oud, kort en lang opgeleid, bemiddeld en minder bemiddeld. Het is niet zo dat mensen die bij ons te gast zijn, op een festival of tijdens een concert, opeens wél het OV pakken of vijf dagen lang vegan eten.”
“Bij een pilot die samen met de HvA werd ontwikkeld, werden concertbezoekers aangemoedigd om gebruik te maken van georganiseerd busvervoer.”
Een recente pilot die samen met de Hogeschool van Amsterdam (HvA) werd ontwikkeld en uitgevoerd heeft de duurzaamheidsmanager hoopvol gestemd. “Het ging om concerten in AFAS Live en Ziggo Dome, waarbij bezoekers werden aangemoedigd gebruik te maken van georganiseerd busvervoer. De bussen reden in dit geval van Helmond via Oss naar Amsterdam en van Hengelo via Apeldoorn naar Amsterdam. Het goede nieuws is dat er zeker behoefte was, maar de pilot heeft ook veel vragen opgeworpen die we de komende tijd gaan proberen te beantwoorden. Is dit schaalbaar? Hoe zit het met de kosten en hoeveel zijn mensen daadwerkelijk bereid te betalen? Hoeveel CO2-uitstoot reduceer je precies door honderden auto’s te vervangen door een aantal bussen? En heel praktisch: waar moeten die bussen parkeren en draaien?”
Ziggo Dome, AFAS Live en MOJO werken volgens Lamers al een paar jaar samen met de ridesharing widget Slinger. “Dat is voor ons een manier om de bezettingsgraad van auto’s te verhogen. Bezoekers kunnen hun autorit aanbieden en reageren op aangeboden ritjes. We zien dat steeds meer concertzalen en festivals het nu ook gaan gebruiken.”
“Artiesten die duurzaamheid belangrijk vinden lopen daar meestal niet mee te koop, onder andere uit angst een deel van hun fans kwijt te raken”
Omdat het een mooi ‘kijkje in de (festival en concert)keuken’ geeft is het interessant om tot slot ook nog even in te zoomen op de tweede en vijfde pijler, respectievelijk ‘Grondstoffen & Materialen’ en ‘Eten & Drinken’. De ‘nulmeting’ in 2022 maakte duidelijk dat AFAS Live, Ziggo Dome en MOJO samen in totaal goed waren voor een jaarlijkse CO2-uitstoot van 44.000 ton. Op gepaste afstand van mobiliteit bleken eten en drinken verantwoordelijk voor 8.238 ton CO2-uitstoot, oftewel 19 procent van het totaal. Daarvan kwam volgens Lamers ruim 3.000 ton van eten. “In AFAS Live en Ziggo Dome en tijdens de MOJO-evenementen wordt daarom uiterlijk in 2030 gestopt met het verkopen van eten met een grote en zeer grote klimaatimpact. Concreet betekent dit de komende jaren een grote verschuiving van dierlijk naar plantaardig eten.”
Bij het verbranden van het restafval dat werd geproduceerd in AFAS Live en Ziggo Dome en op de zeven grote festivals en meerdere buitenconcerten van MOJO, kwam in peiljaar 2022 295 ton CO2 vrij. Lamers: “Ook tot onze eigen verrassing bleek dat bijna 40 procent van de totale afvalproductie op alle festivals en grote buitenconcerten die we organiseren, door kampeerders wordt achtergelaten op slechts drie van onze festivals: Pinkpop, Down The Rabbit Hole en Lowlands. Daarbij moet je denken aan partytenten, tentjes, luchtbedden en koelboxen die kampeerders laten liggen. We zien overigens dat dit snel heel veel minder wordt. Het gaat juist vooral om het gewone huisvuil, zoals je dat produceert als je vier dagen thuis bent. Uiterlijk in 2030 willen we geen restafval meer produceren dat wordt verbrand in een afvalverbrandingsinstallatie. We zetten daarbij in op gedragsverandering van de bezoekers, maar investeren ook in het scheiden van grondstoffenstromen.”
Sinds 2024 krijgen bezoekers van festivals volgens Lamers daarom niet meer één afvalzak, waar alles in mocht, maar vier recyclezakken voor verschillende soorten grondstoffen. “Een nieuwe infrastructuur met recyclezones moet ervoor zorgen dat alle grondstoffenstromen vervolgens ook daadwerkelijk gescheiden op de goede plek terecht komen. In de zalen zijn we twee jaar geleden begonnen met het scheiden van ‘swill’, organisch afval dat voornamelijk vrijkomt bij het bereiden van crew- en artiestencatering. Dat heeft een daling van het restafvalpercentage opgeleverd van bijna twintig procentpunt. Het was een hele omschakeling, maar er bleek ook wel degelijk een positieve business case van te maken. Bovendien wordt de restafvalfractie veel schoner waardoor het de komende tijd makkelijker wordt om dáár weer schone fracties uit te trekken.”
Terug naar het begin van dit artikel: het vooroordeel dat de meeste artiesten met duurzaamheid bezig zijn, in navolging van boegbeelden als Billie Eilish, Coldplay en Midnight Oil. “Dat klopt maar ten dele,” denkt Lamers. “Artiesten die duurzaamheid belangrijk vinden lopen daar meestal niet mee te koop, onder andere uit angst een deel van hun fans kwijt te raken.”
Maar er speelt volgens hem ook wat anders. “Op een congres hoorde ik een invloedrijke agent die tientallen beginnende maar ook middelgrote en grote artiesten vertegenwoordigt hier onlangs op reflecteren. Eigenlijk is er volgens hem geen enkele artiest die doorbreekt die zegt: laten we de productie van onze eerste wereldwijde tournee maar met een paar lampen, schermen, podium en decor minder doen, om zo trailers, transport en uitstoot te beperken. Als dat al gebeurt is het uit kostenoverwegingen, maar niet vanwege duurzaamheid. Het is voor dergelijke artiesten immers een kwestie van ‘nu of nooit’ en ‘alles uit de kast halen’, want misschien is het wel hun laatste kans. Die drive, die bezieling is naar mijn idee overigens inherent aan hoe de entertainmentindustrie al decennia werkt. Tegelijkertijd is het de reden waarom jaarlijks honderden miljoenen mensen wereldwijd nog steeds tickets kopen voor concerten en festivals, waarop ze de mooiste avonden en weekenden van hun leven beleven.”
Tekst: Cees de Geus
Beeld: MOJO Concerts, Ziggo Dome en AFAS Live