Joris Wijnhoven: "Verplichtingen klinken eng, maar vallen vaak erg mee"
Het kan verkeren. Pas aan het eind van de verkiezingscampagne en pas na flink gemopper op social media kwam er eindelijk wat debat los over klimaatverandering. Maar tijdens de eerste schermutselingen rond de formatie, lijkt het nergens anders over te gaan. Niet gek, want de gedoodverfde aanstaande kabinetspartijen CDD en VVD zullen naast D66 nóg een groene verkiezingswinnaar moeten strikken.Daarbij laten de analyses van sommige in de media opduikende liberalen nog ruimte voor verdieping. Hoewel de VVD zegt gecommitteerd te zijn aan de klimaatafspraken van Parijs, blijft onhelder met welk pakket maatregelen die doelen gehaald moeten gaan worden. Wel fakkelen ze (samen met het CDA) vast de suggesties die GroenLinks daartoe deed af. Dat mag, als je zelf met alternatieven komt die hetzelfde ambitieniveau halen. De vraag is of die alternatieve routes zijn.
Globaal gesproken zijn er drie wegen waarlangs de overheid kan proberen beleidsdoelen (zoals het terugdringen van de CO2-uitstoot) te halen: verleiding, prikkeling (via subsidie of een heffing) en verplichting, dan wel verbod. Combi's zijn mogelijk, maar in de regel duurder. Niet alleen GroenLinks, maar élke partij die probeert grip te krijgen op het halen van ambitieuze klimaatdoelen, ontkomt er niet aan uit al deze vaatjes te tappen.
Redeneer maar mee. Verleiding is mooi, want biedt burgers en bedrijven veel vrijheid. Immers, niemand hoeft iets te doen waar hij geen zin in heeft. De keerzijde is dat de groep die in beweging komt te klein is om écht massa te maken en freeriders de kans houden op hun komt te blijven zitten. Er is veel onderzoek gedaan naar de mate waarin mensen spontaan groen gedrag te vertonen terwijl dat duurder is. Beetje afhankelijk van het product en de prijsverschillen kom je op hooguit 15%. van de mensen. Red je het niet mee.
Verleiden gaat iets beter als je er een prijskaartje aan hangt: al 420.000 burgers zijn verleid zonnepanelen op hun dak te leggen. Maar vooral omdat het Rijk zo genereus is geen belasting te heffen over zelfopgewekte stroom, waardoor de businesscase aantrekkelijk is.
““Geen consument hecht aan lood in zijn benzine of drijfgassen in zijn koelkast””
Kleine anekdote: in de UK is onderzoek gedaan naar de
belangstelling voor woningisolatie. Mensen werd (zogenaamd) voorgehouden dat ze
voor nop hun huis mochten laten isoleren. 30% (!) hapte toe. Zelf de ultieme
verleiding (gratis) is geen garantie op massale deelname.
Dat we er met verleiden alleen niet komen, erkent ook de VVD. Hoewel ze fiks
afgeven op de meer gerichte heffingen die GroenLinks voorstaat, zoeken zij hun
heil in een hogere CO2-prijs. Zeer liberaal voorstel, want wat is er
mis met het adagium ‘de vervuiler betaalt'? Complicatie hierbij is echter dat
het Europese emissiehandelsstelstel praktisch op slot zit en de CO2-prijs
rond een historisch lage vijf euro blijft hangen. Dat krijg je in Europees verband
met de beste wil van de wereld niet omhoog. Voorzichtige conclusie: langs deze
weg wordt uitstoot niet zo duur dat kolencentrales sluiten, mensen uitvangst
voor hoge stookkosten hun huis isoleren, of elektrisch gaan rijden, of
bedrijven overstappen op schonere productiemethoden.
Wat dan nog rest zijn boetes, verplichtingen en verboden. Klinkt eng, maar valt
vaak erg mee. Sterker nog, bij het veilig stellen van collectieve goederen
kijken mensen heel graag naar dergelijke sturing door hun overheid. Al is het
maar omdat ze bang zijn dat zij wel, maar de buurman niet hoeft mee te betalen.
Succesvol milieubeleid zit vol verboden die niemand ook maar in de verste verte
verontrust. Geen consument hecht aan lood in zijn benzine of drijfgassen in
zijn koelkast. Iedereen kan prima kunnen leven met strenge CO2-eisen
aan elektrische apparaten, auto's of industriële processen.
Ook verplichtingen die mensen zelf raken zijn te verteren als je de tijd krijgt
je aan te passen, vormen van financiering beschikbaar zijn waardoor iedereen
kan meedoen en duidelijk is waar die verplichting goed voor is. Toen de APK voor
auto's verplicht werd, was aanvankelijk het land te klein. Nu is
overheidsbemoeienis in de vorm van deze periodieke milieu- en veiligheidscheck
gemeengoed. BOVAG stond zelfs op zijn achterste benen toen de keuringsfrequentie
omlaag dreigde te gaan. Een algemeen aanvaarde milieuverplichting dus die, zoals
wel vaker, veel werk oplevert.
De formerende partijen zijn het een heel eind eens dat we van fossiel naar
schoon moeten. Met de erkenning dat Parijs leidend is, staat ook het tempo
vast. Rest een discussie over de weg daarnaar toe. Wie stevigere middelen
uitsluit, zal van goeden huize moeten komen om de doelen te halen. Want afkicken
van gas, olie en kolen gaat niet vanzelf.