Ik begon mijn serie observaties van de verschraling van de natuur in Ierland, waar ik rust zocht om te schrijven. Na zo’n schrijfsessie toog ik vaak naar het kloosterbos, om mijn hoofd leeg te maken door hout te hakken. Steeds heftiger stormen beukten tegen de essen en na elke storm lag er wel een nieuwe boom op de bosgrond. Zo maakte ik mijn hoofd weer leeg.
Een andere kloosterling, Eamonn, deed dat met een fototoestel. Hij zat dagen achtereen in zijn piepkleine bivaktentje, zijn telelens op het bos gericht. Hij hoopte op vossen, vogels, vlinders, maar al was het lente, hij zag niets. ‘De Ierse natuur is dood’, zei hij tijdens de zondagse lunch, met twintig man aan tafel. ‘Ik fotografeerde als jongetje al, ik heb het zien gebeuren.’ Hij groeide op waar ze zelfs geen Engels maar Iers spreken, op het platteland. Hij kan het weten. ‘De natuur is dood.’
“Blaadjes verschijnen tot tien dagen vroeger aan bomen, wat de lente van andere soorten kan verstoren”
Anders dan hij heb ik in die tijd wel een vos gezien. In het bos. Maar niet levend. Zijn voorpootjes zaten met touw aan een boomtak geknoopt. Slechts zijn vacht bewoog in de wind, slechts zijn lijf bungelde. Ik liet het aan broeder Thomas zien. Hij kende de omgeving goed. ‘Dit is een boer geweest die zijn dieren wilde beschermen.’
Tegenover dit bos houden boeren schapen. Honderden wollige vrienden op een grasveld zo groen, dat zie je alleen in Ierland. Het gras lijkt zo gezond. En of deze boeren het nu waren, of andere mensen, de dode vos kwam door een directe ingreep van de mens in de natuur. Geen trage, verborgen roofbouw, zoals door de opwarming die wij veroorzaken. Daarom viel de dode vos mij wel op, maar de dode natuur pas toen Eamonn ons erop wees. Natuurlijk ging ik mij toen inlezen. En ik ontdekte wat ik elders in Europa ook zag.
Blaadjes verschijnen tot tien dagen vroeger aan bomen, wat de lente van andere soorten kan verstoren, zoals het in Frankrijk wijnoogst bemoeilijkt. De Ierse natuur levert 1,2 miljard euro per jaar aan diensten, een grote bijdrage aan de samenleving die door verschraling op de helling staat.
“Het ziet er zo groen uit, het gras. Er lijkt niets mee aan de hand. Maar kijk onder de oppervlakte en je ziet de schade”
Daarnaast verwachten wetenschappers meer invasieve soorten, wat de competitie voor de inheemse soorten versterkt en het delicate evenwicht verstoort. Stijgende zeespiegels en heftiger stormen beschadigen de habitats van kwetsbare soorten. En in drogere zomers verdrogen ook de natte veengebieden, die veel CO2 opslaan en zo klimaatverandering afremmen. Hun erosie is daarom ook buiten Ierland relevant.
Ik heb die drassige venen vaak bezocht, met kaplaarzen en een waxcoat tegen de motregen. Soms zijn het bergen, die je opklautert tot je een panorama van Ierland ziet. De oceaan, de bossen, de steden, alles in één oogopslag te zien. Het ziet er zo groen uit, het gras. Er lijkt niets mee aan de hand. Maar kijk onder de oppervlakte en je ziet de schade.
Ik moet eraan denken als Nederlandse politici zeggen dat het prima gaat met de natuur. Dat het nieuwe kabinet natuurbeleid los kan laten. Eén jaar reizen heeft me geleerd: de natuur is complex, ze is kwetsbaar op onvermoede plekken. Willen we haar vruchten blijven plukken, dan moeten onze politici die complexiteit doorgronden, en haar niet achter oneliners verbergen.