Van de Europese landen lijkt de Britse energiemix het meest op de Nederlandse, door het grote aandeel gas. Het Coalitieakkoord is enthousiast over de manier waarop het Britse beleid door een onafhankelijke Climate Change Committee wordt geadviseerd. De Britten hebben ook ervaring met de bouw van een nieuwe kerncentrale, die hier op het verlanglijstje staat. Tegelijk horen we van faillissementen van energiebedrijven door de hoge gasprijs. Laten we eens in de Britse spiegel kijken wat daarvan te leren is.
Het Verenigd Koninkrijk (VK) had in 2020 een aandeel gas in het primair energieverbruik van 38%, het dichtst bij het Europese record van 44,5% in Nederland. Aangemoedigd door adviezen van het Climate Change Committee (CCC) heeft de Britse regering in oktober 2021 een Net Zero Strategy vastgesteld. Het grote voordeel daarvan is dat nu een op hoofdlijnen uitgewerkt beeld bestaat van de weg naar netto nul-broeikasgasemissie in 2050. Emissies van internationale lucht- en scheepvaart zijn aan het doel toegevoegd. Een mijlpaal die in het parlement niet meer wezenlijk ter discussie staat, is dat de elektriciteitsvoorziening dan in 2035 geen broeikasgasemissies meer mag hebben. Centrales mogen vanaf 2024 geen kolen meer verstoken en men denkt de gascentrales te vervangen door waterstof of te voorzien van CCS. Vanaf 2035 mogen geen cv’s op aardgas meer verkocht worden, waarvoor vooral elektrische warmtepompen in de plaats moeten komen. De industrie zal verduurzamen in industriële clusters, waar nog uitgezocht wordt of de nadruk op elektrificatie en CCS, of wat meer op waterstof moet liggen. Het CCC is wel te spreken over deze strategie, het komt nu op de uitvoering aan. Het Committee wijst er op dat vooral uitwerking van een schoon landbouwbeleid nog ontbreekt en dat er erg weinig geld beschikbaar is om mensen met lagere en middeninkomens in de verduurzaming van woningen te helpen. Het Verenigd Koninkrijk is ook al veel verder met de emissiereductie dan Nederland. In 2020 was er 50% ten opzichte van 1990 gereduceerd (Nederland 25%), zodat een reductiedoel van 78% in 2035 er getalsmatig makkelijker bereikbaar is dan het Nederlandse van 55% in 2030.
“In de Britse elektriciteitsmix speelt kernenergie vanouds een belangrijke rol”
In de Britse elektriciteitsmix speelt kernenergie vanouds een belangrijke rol. Voor 2030 moeten de huidige centrales echter op één na gesloten zijn. De CCC voorziet in het middenscenario voor nulemissies in 2050 10 GW kernenergie. Eind jaren negentig zorgde deze voor een kwart van de elektriciteitsproductie, in 2020 nog steeds 16%. De Labour minister-president Blair initieerde een nieuwe bouwronde, die in de praktijk met 2 centrales in Hinkley Point (3,3 GW) wat tegenvalt. Bij huidig inzicht moeten deze centrales vanaf 2026 aan het net komen en heeft de investering dan 22 miljard Pond gekost. Elektriciteitsverbruikers betalen dan 30 jaar een gegarandeerde prijs (Contract for Difference, CfD genoemd) van 92,50 Pond per MWh. Producenten vinden deze aanpak voor volgende centrales te risicovol en daarom is nu – los van een overheidssubsidie van 1,7 miljard Pond - voor een volgende centrale gekozen voor een financieringsvorm die ook bij infrastructuurprojecten (vliegvelden, riolering) gebruikt wordt. Ook deze aanpak wordt in het parlement breed gesteund. Door deze zogenoemde Regulated Asset Base krijgt de producent vanaf het moment dat de bouw begint gedurende de technische levensduur (dus in totaal 60-65 jaar) een deels door de minister en deels door de toezichthouder vastgelegd bedrag en betaalt de consument kostenoverschrijdingen van meer dan 30%. Door deze aanpak wordt ten opzichte van de CfD sterk op financieringskosten bespaard, waardoor bij veronderstelde 10% lagere bouwkosten dan Hinkley Point C de leveringskosten maar de helft zouden hoeven te bedragen. De risico’s liggen vooral bij de elektriciteitsverbruiker. Als voor kernenergie gekozen zou worden kan dit voor een Nederlandse aanpak leerzaam zijn – je zit er wel lang aan vast.
“Het VK loopt ver op Nederland voor in reductie van broeikasgassen en is veel verder in het nadenken over een klimaatbeleid richting 2050”
De omvallende energiebedrijven zijn een voorbeeld van hoe we iets beter niet zo in Nederland kunnen doen. De Britse regulator Ofgem veronderstelde dat een groot aantal energiebedrijven zou zorgen voor meer concurrentie en grotere keuzevrijheid van klanten. De eisen aan de leveranciers waren niet zwaar. Toen de gas- en elektriciteitsprijzen in de zomer van vorig jaar sterk begonnen te stijgen vielen er 27 van de 70 om. Ofgem had een veiligheid ingebouwd, waardoor de meeste klanten bij andere leveranciers ondergebracht konden worden. In het VK werkt men met een door de overheid vastgestelde prijs waarop verbruikers altijd een beroep kunnen doen. Deze gaat per 1 april opnieuw in en gemiddels wordt deze dan ruim de helft hoger dan de huidige. De oorzaak daarvan is vooral de toegenomen groothandelsprijs van gas, die als prijszettende brandstof in de elektriciteitsmarkt ook die van elektriciteit bepaalt. De Britse minister van Financiën heeft de verleiding weerstaan om het BTW tarief op nul te zetten – wat vooral huishoudens met een groot verbruik ten goede was gekomen – maar heeft ruimte gecreëerd om lokale belastingen voor mensen in goedkopere huizen te verlagen en een korting gegeven op het elektriciteitstarief die later terugbetaald moet worden. Hier wreekt zich de belabberde energie efficiency van de gemiddelde Britse woning. Berekend is dat bij een buitentemperatuur van 0 graad en een binnentemperatuur van 20, in het VK in 5 uur de huistemperatuur met 3 graden is gedaald, in Nederland met 2,4 – tegen 1 in Duitsland. Het ligt dus voor de hand daar in beide landen veel aandacht aan te besteden, maar de duidelijke voorkeur voor elektrische warmtepompen in het VK is wel opmerkelijk.
We hebben in Nederland niet door hoe afwijkend onze brandstofmix is van het Europese gemiddelde, door het relatief grote aandeel gas. Het VK lijkt daarin het meest op ons. Het VK loopt ver op Nederland voor in reductie van broeikasgassen sinds 1990 en is veel verder in het nadenken over een klimaatbeleid richting 2050. Juist omdat de brandstofmix zo op de onze lijkt, kunnen we daar veel van leren. Voor degenen die enthousiast zijn over kernenergie is de financiering daarvan in het VK ook het bestuderen waard. Het VK heeft daarentegen in te halen inzake energetische efficiency van woningen.